Steeds minder ongezonde dranken en snacks op school, maar gezonde alternatieven blijven in verhouding uit

In 2016 ondertekenden de toenmalige Vlaamse ministers van Onderwijs en Volksgezondheid, de onderwijskoepels en een hele rist partners een engagementsverklaring. Doel: dat scholen tegen 2021 geen ongezonde dranken en tussendoortjes meer zouden aanbieden. Denk aan gesuikerde frisdranken voor het secundair onderwijs, fruitsap voor het basisonderwijs en chocoladekoeken voor allebei.

In 2018 hield het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw een eerste monitoring, vorig jaar werden opnieuw 437 basisscholen en 161 secundaire scholen gescreend.

Vooral in het basisonderwijs blijkt het aanbod van ongezonde dranken en tussendoortjes grotendeels verleden tijd. 85 procent schenkt bijvoorbeeld geen fruitsap meer in, meer dan 90 procent zei vaarwel aan allerlei soorten koeken, snoep, zoute snacks en hartig gebak. 

Die trend zien we ook in het middelbaar: 88 procent haalde gesuikerde frisdranken uit de automaten, 63 procent schrapte koeken en snoep uit het assortiment. In 72 procent van de scholen worden niet langer koffiekoeken, worstenbroodjes enzovoort geserveerd. In zo goed als alle gevallen gaat het om stijgende cijfers tegenover 2018.

Dat ongezonde dranken en tussendoortjes steeds meer uit het schoolbeeld verdwijnen is goed nieuws, maar kwamen daar ook gezonde alternatieven voor in de plaats?

Met 97 procent volgen zo goed als alle lagere en middelbare scholen de aanbeveling om elke dag water aan te bieden. Het aanbod van verse groenten is gestegen van 7 naar 17 procent in het lager en van 8 naar 30 procent in het middelbaar onderwijs. In de basisschool wordt tegenover 2018 ook meer vers fruit aangeboden (21 in plaats van 15 procent), in het middelbaar is er een lichte daling (22 in plaats van 25 procent).

Ook hier zien we in het algemeen stijgende cijfers, maar evengoed sprong tot nu toe slechts 1/5e van de lagere en middelbare scholen op de kar om verantwoorde snacks en dranken voor te schotelen.

Brengen op die manier kinderen – zeker in het middelbaar – niet zelf een snelle, mogelijk alsnog ongezonde hap mee naar school? “Daar hebben we geen zicht op. We hebben niet bevraagd wat de kinderen en jongeren zelf meenemen of wat het beleid van de scholen hieromtrent is”, zegt dr. Laura Vandeweghe, stafmedewerker voeding bij het Vlaams Instituut Gezond Leven.

“Het klopt dat gezonde alternatieven voorlopig niet meevolgen, maar daar willen we in de toekomst extra op inzetten. Met het project “Snack & Chill” bijvoorbeeld, een overheidsinitiatief waarmee secundaire leerlingen kunnen genieten van gezonde en betaalbare hapjes in een snackbar op school. Zo hopen we de weerstand die we voelen, tegen te gaan.” In het schooljaar 20-21 schreven 104 middelbare scholen zich hiervoor in.

Niet alleen scholieren bieden weerstand, ook ouders van lagere schoolkinderen zijn niet onverdeeld gelukkig met een gezonder aanbod op school. “17 procent van de bevraagde basisscholen gaf aan dat ze moeilijkheden ondervinden bij het aanpassen van hun aanbod, 87 procent daarvan rapporteerde weerstand van de ouders als moeilijkste hindernis.”

Dat verbaast professor en voedingsdeskundige Patrick Mullie niet. “Veel ouders vinden dat voeding een kwestie van vrijheid is, en een school zich daar niet mee mag moeien. Maar als je weet dat dit jaar 115.000 kinderen in ons land aan obesitas lijden, kan je wel stellen dat er een maatschappelijk probleem is én dat het de taak van de overheid is om daar maatregelen tegen te nemen.”

Maatregelen die volgens Mullie nog een stuk ingrijpender moeten zijn. “Dat ongezonde dranken en tussendoortjes uit het schoolbeeld verdwijnen, juich ik alleen maar toe. Ik zie liever zoiets dan een zoveelste brochure, dit is een concreet resultaat. Het zou ook ongeloofwaardig zijn als leerlingen les krijgen over gezonde voeding en ze vijf minuten daarna frisdrank uit het automaat kunnen halen. Scholen hebben een voorbeeldfunctie. Maar opgelost, dat zijn de problemen hiermee niet. Dikwijls krijg je simpelweg een verschuiving.”

Mullie pleit er dan ook voor dat gezonde voedingsmiddelen goedkoper en zo toegankelijker worden, en dat de prijs van ongezonde flink stijgt. “Met dat geld kan je bijvoorbeeld gratis schoolmaaltijden aanbieden, zoals dat in Finland gebeurt. Het kan wel degelijk: niemand die er vandaag nog aan denkt een sigaret op de speelplaats op te steken, en tijdens corona kon een hele maatschappij op slot.”