Eerste scheuren in de kringen rond Poetin: steeds meer oligarchen doen boekje open

De oligarch (m - meestal niet v). ’t Is een politieke klasse die we in België, of democratieën tout court, niet kennen. In Rusland gaat het om steenrijke zakenmannen die ook politiek iets te zeggen hebben. En die politiek-economische elite, die begint zich stilaan te roeren in de oorlog in Oekraïne. Althans, zo zijn er toch een paar. Te beginnen met Oleg Tinkov. Hij haalde half april héél fors uit. “Hoe kan het leger ook goed zijn, als al het andere in het land shit is en vastzit in nepotisme, slaafsheid en onderdanigheid?”, schreef de oprichter van een zakenbank op Instagram.

LEES OOK. Na verdachte overlijdens van zes Russische oligarchen: vinkt Poetin een lijstje met dissidenten af?

Het Kremlin reageerde minstens even hard. Tinkov verblijft momenteel in een onbekend buitenland, omgeven door bodyguards, en vertelde zondag aan The New York Times hoe Poetin hem uit zijn bank gezet had. “Ik moest mijn aandelen verkopen voor een fractie van de prijs. Er was geen andere keuze.” In het interview vertelt Tinkov dat hij van kennissen gehoord heeft dat hij op een dodenlijst van het Kremlin staat én dat heel wat gelijkgezinde oligarchen hem al hadden gecontacteerd én gelijk geven.

Het rommelt al een tijdje in de kringen rond Poetin. Bloomberg had eerder al tien oligarchen anoniem aan het woord gelaten. Zij waren ook niet tevreden met de oorlog, maar zo expliciet als Tinkov werden ze zeker niet. Ook bij het begin van de oorlog klonken ontevreden geluiden. De oligarchen kregen namelijk te maken met zware sancties, waardoor ze plots een stuk armer geworden zijn of waardoor hun bewegingsvrijheid fors ingeperkt wordt. In internationale media kon je links en rechts wel een teleurgestelde oligarch vinden, maar eerder uit onvrede met de sancties. Een echte aanval op Poetin werd het niet.

LEES OOK. Rusland ontkent alles, maar wereld vreest het ergste: de datum waar met ingehouden adem naartoe wordt geleefd

Vraag is dus: is het geweer intussen van schouder veranderd bij de elite? “Je moet een onderscheid maken tussen twee groepen oligarchen”, zegt professor André Gerrits, Ruslandkenner aan de universiteit in Leiden. “Er zijn de zakenmannen die hun fortuin verdiend hebben door staatsbedrijven van de Sovjet-Unie te verwerven en er zijn de oude vertrouwelingen van Poetin. Het heeft er alle schijn van – maar eigenlijk wéten we amper wat zich afspeelt in die groepen – dat Poetin nog dichter naar die laatste groep is toegegroeid. Dat zijn mensen met wie hij een wereldbeeld deelt en een visie van agressievere en assertievere politiek. Als we kijken naar het Russische buitenlandbeleid, moeten we vaststellen dat Poetin nu dichter bij hen staat.”

Voor alle duidelijkheid: uit die groep horen we geen dissidente stemmen. “Dat kan betekenen dat zij het eens zijn met de kijk van Poetin of dat men binnen de elite begrijpt dat als je je functie verliest je ook je rijkdom zult moeten inleveren. In Rusland is dat een zero sum game: je hoort bij de top of niet. Maar één ding is zeker: de elite is niet alléén maar conformistisch uit angst voor Poetin. Ze deelt wel degelijk opvattingen over politiek.”

LEES OOK. Russische oligarch en zijn gezin dood teruggevonden in Spanje

En dan zijn er nog de doden. Newsweek liet weten dat er intussen al zes oligarchen omgekomen zijn. Niet van ouderdom, wel in nogal verdachte omstandigheden. De handtekening van het Kremlin – een gifmoord of een val uit een raam – hadden die overlijdens niet, maar verdacht is het zeker. Hoe anders moet je kijken naar een oligarch die met een pistool in z’n handen dood in z’n woonst ligt met zijn overleden dochter en vrouw naast hem? “Toch denk ik dat die overlijdens geen grote missie zijn van Poetin”, zegt professor Gerrits. “Die mensen die gestorven zijn, stonden namelijk helemaal niet bekend als de grote criticasters van Poetin. Dat zou me dan ook verbazen.”