Een fusie staat vaak gelijk met commotie. Toen Mechelen en Boortmeerbeek vorige maand aankondigden dat ze wilden fuseren, was het protest van inwoners van Boortmeerbeek zo groot, dat de plannen bijna meteen na de openbaarmaking moesten worden opgeborgen. Inwoners van Boortmeerbeek vrezen onder meer dat ze na een fusie geld moeten betalen om hun auto op straat te parkeren, en dat hun dorpsmentaliteit verloren kan gaan.

Maar het kan ook anders. Antwerpen en Borsbeek voeren wel fusiegesprekken, net als Beveren en Kruibeke. Een fusie kan veel geld opleveren. De Vlaamse overheid neemt een deel van de schuldenlast van een gemeente over, als die fuseert met een andere gemeente. Die schuldovername is 200 euro per inwoner voor fusiegemeenten met 20.000 à 25.000 inwoners. De schuldovername wordt groter naarmate het inwonersaantal toeneemt. Voor fusiegemeenten met meer dan 35.000 inwoners neemt de Vlaamse overheid zelfs 500 euro schuld per inwoner over. Als de fusie van Lokeren en Moerbeke definitief wordt goedgekeurd, wordt de schuld in de nieuwe fusiegemeente zo bijvoorbeeld herleid tot nul euro per inwoner.

(Klik op de kaart voor een grotere versie)

Geen duidelijk aanspreekpunt

Voor wie durft te springen, rinkelt de kassa. “Dat betekent dat gemeentes minder geld moeten uitgeven aan het afbetalen van hun schulden, en dus extra geld overhouden om te investeren in hun ondernemers en burgers”, zegt Philippe Heyvaert, secretaris-generaal van Voka Antwerpen-Waasland.

En dat is volgens Voka niet alles. “Sterkere gemeenten leveren ook een veel betere dienstverlening voor ondernemers”, zegt Philippe Heyvaert. “Van de Vlaamse gemeenten die minder dan 20.000 inwoners hebben, heeft de helft geen medewerker voor economie. De gemeenten met meer dan 20.000 inwoners, hebben allemaal een of meerdere mensen die zich met economie bezighouden. Dat is een zeer groot verschil.”

“Sterkere gemeenten leveren ook een veel betere dienstverlening voor ondernemers.”

Philippe Heyvaert, secretaris-generaal van Voka Antwerpen-Waasland

Natuurlijk kunnen ondernemers ook een bedrijf oprichten in een gemeente waar geen medewerker voor economie is. “Maar de dienstverlening is dan minder goed”, zegt Philippe Heyvaert. “Er is dan bijvoorbeeld geen nieuwsbrief voor bedrijven. Dat is nochtans belangrijk. Stel je voor dat een gemeente consumptiecheques uitdeelt aan inwoners, die ze bij lokale handelaars kunnen uitgeven. Dan is het handig als dat in een nieuwsbrief naar de lokale ondernemers wordt gecommuniceerd. Een medewerker voor economie kan ook een lijst met leegstaande panden bijhouden, zodat ondernemers meteen weten waar er nog bedrijfsgebouwen beschikbaar zijn. Maar in kleine gemeenten hebben ondernemers vandaag helaas vaak geen duidelijk aanspreekpunt.”

Gebrekkige begeleiding voor starters

“Uit ons onderzoek blijkt ook dat slechts 37% van de kleine gemeenten startende ondernemers proactief begeleidt, bijvoorbeeld door ze de weg naar premies te wijzen of door ze een overzicht te geven van welke documenten ze nodig hebben om hun onderneming op te starten”, zegt Philippe Heyvaert. “Bij gemeenten met minstens twintigduizend inwoners geeft 63% zo’n dienstverlening.”

“Zelfs een gemeente zoals Aartselaar, dat langs de Boomsesteenweg veel bedrijven op haar grondgebied heeft, telt niet meer dan één administratieve medewerker voor lokale economie”, zegt Heyvaert. “Voor die functie moet je hoogstens een diploma van het middelbaar hebben. Het is een soort onthaalfunctie, waarvoor we veel respect hebben, maar het is geen job waarin je ook mee een beleid kan uittekenen.”

“In Kalmthout is er zelfs geen enkele voltijdse medewerker voor lokale economie”, zegt Heyvaert. “Het diensthoofd personeelsbeleid mag er zich voor 10% van de tijd mee bezighouden. En dan is er nog iemand anders in die gemeente die 10% van de werktijd met markten en foren bezig is. Dat is veel te weinig.”

Fusieplannen bestuderen

Voor Voka is de conclusie duidelijk. “Wij roepen alle gemeenten op om fusieplannen grondig te bestuderen”, zegt Philippe Heyvaert. “De beslissing over een fusie moet dan voor eind 2023 worden genomen. Want in 2024 zijn er gemeenteraadsverkiezingen, en dan kan zo’n ingrijpende beslissing niet meer. En vanaf 2025 is het niet zeker of de Vlaamse overheid gemeentefusies nog met een fikse schuldafbouw zal belonen. Dan dreigt alleen de stok nog over te blijven, en is de wortel weg.”

De gemeente Niel heeft, op Mechelen na, de grootste schuld per inwoner in de provincie Antwerpen. Zou een fusie een goede oplossing zijn?

“Na het protest in Boortmeerbeek tegen de aangekondigde fusieplannen met Mechelen, staan veel minder bestuurders van gemeentes voor een fusie te springen”, zegt Tom De Vries (Open Vld), burgemeester van Niel.

“Onze schuld is in het echt trouwens veel minder groot. Een derde van onze schuld zijn eigenlijk schulden van de intercommunale Igean. Die heeft op onze vraag bijvoorbeeld een vijftal oude huizen in een straat opgekocht, met de bedoeling om ze af te breken en later als grond voor projecten te verkopen. Igean moet de schuld voor het opkopen van die huizen terugbetalen, niet wij. Maar volgens de rapporteringsregels moeten wij die schuld officieel wel bij de onze tellen, ook al moeten wij die niet terugbetalen. De schuld die we per inwoner moeten terugbetalen, is dus minder hoog dan de cijfers van Voka laten uitschijnen.”

Lukas Jacobs (CD&V), burgemeester van Kalmthout, zegt dat een fusie niet aan de orde is. “Het werk voor onze ondernemers gebeurt niet alleen door een medewerker voor lokale economie”, zegt hij.

Voka zegt dat Kalmthout, dat iets minder dan twintigduizend inwoners heeft, een fusie moet overwegen en dat het economisch beleid in die gemeente een pak beter kan. Slechts één diensthoofd zou zich voor 10% van de tijd met lokale economie bezighouden. “Maar dat klopt niet”, zegt burgemeester Lukas Jacobs. “Die persoon is daar soms veel meer dan 10% van de tijd mee bezig, als daar nood aan is. In de coronacrisis hebben we bijvoorbeeld een half miljoen euro geïnvesteerd in cadeaubonnen voor de lokale horeca en handelszaken. Dat was toen een prioriteit, waar de bevoegde persoon zich voor uit de naad heeft gewerkt.”

“Bovendien wordt de dienstverlening voor lokale ondernemers niet alleen door een medewerker voor lokale economie gedaan”, zegt Lukas Jacobs. “Het bereikbaar houden van bedrijventerreinen en winkels is bijvoorbeeld een bevoegdheid van andere diensten. En als een pand moet worden omgebouwd tot een winkelpand, is dat een taak voor de dienst Omgevingsvergunningen. We werken ook samen met externe partners. Ons detailhandelplan, dat recent is goedgekeurd en dat bepaalt hoe we de winkelkernen compacter kunnen maken, is mee uitgewerkt door de provincie Antwerpen. Daar hebben we niets voor moeten betalen. En we hebben onlangs een jobbeurs georganiseerd met de gemeenten Essen en Wuustwezel. Wij hebben dus voldoende mensen en middelen om onze taken aan te kunnen. De wil om te fuseren met andere gemeenten, is er in Kalmthout niet. Ook niet bij ondernemers.”

Sophie De Wit (N-VA), burgemeester van Aartselaar, gelooft niet dat een fusie de dienstverlening voor ondernemers in haar gemeente grondig kan verbeteren.

Aartselaar heeft zo’n vijftienduizend inwoners, en zou volgens Voka een grondig onderzoek moeten voeren naar een fusie. “Maar ik ben er niet van overtuigd dat zo’n fusie ons economisch beleid zou versterken”, zegt burgemeester Sophie De Wit. “Door corona hebben we minder initiatieven kunnen nemen om ondernemers samen te brengen. Maar daarvoor deden we dat wel, bijvoorbeeld door ze regelmatig uit te nodigen voor een ontbijt. We hebben sinds kort trouwens een nieuwe medewerker voor lokale economie, en die gaat zeker nieuwe initiatieven nemen. We voeren trouwens al een ondernemersvriendelijk beleid. Onze gemeentebelastingen zijn bijvoorbeeld laag en ook de uitreiking van vergunningen verloopt vlot.”

“Ook voor onze financiële slagkracht zou een fusie niet veel verschil maken”, zegt De Wit. “De Vlaamse overheid zou in ruil voor een fusie een deel van onze schuld overnemen. Maar onze schuld is niet zo hoog. Dus daar hebben we minder aan. Er hangt geen zwaard van Damocles boven ons hoofd. Een fusie zou onze financiële problemen ook niet oplossen. Wij hebben fors hogere uitgaven omdat de lonen van onze medewerkers door de automatische indexering fors zijn gestegen, de energieprijzen de pan uit swingen en de prijzen voor bouwmaterialen hoog zijn. Daar gaat een fusie niets aan verhelpen. Bovendien heb je met zo’n fusie misschien wel schaalvoordelen, maar moet je ook een groter gebied bedienen. Dat is dus meer werk en brengt meer kosten met zich mee. Kortom, het zou echt moeilijk zijn om onze inwoners aan te tonen, dat ze er met een fusie niet op achteruit zouden gaan.”