Spannende verkiezingsdag in Noord-Ierland: hier liggen de inwoners wakker van

Er gaat een golf van opwinding door het Kennedy Centre, een groot winkelcentrum in West-Belfast, traditioneel een wijk waar veel katholieken wonen. Michelle O'Neill komt op bezoek, de vicevoorzitter van Sinn Féin en kandidaat First Minister. Mensen willen met haar op de foto, spreken haar aan over hun hoge elektriciteitsfactuur en duwen een baby in haar armen. Hier en daar breekt spontaan applaus uit. Michelle O'Neill blijft glimlachen en neemt de tijd om met iedereen een gesprekje te voeren. "Ik sta voor verandering", zegt ze en: "ik wil iedereen vertegenwoordigen in Noord-Ierland."

Op 2 dagen voor de verkiezingen hangt er spanning in de lucht. Voor het eerst in het 100-jarige bestaan van Noord-Ierland kunnen de Iers-nationalisten hier de grootste partij worden. Volgens het Goedevrijdagakkoord, dat 24 jaar geleden een einde maakte aan de bloedige burgeroorlog, moet de partij verplicht in een regering stappen met haar grootste unionistische en dus pro-Britse tegenhanger, de DUP (Democratic Ulster Party). Maar volgens datzelfde akkoord kunnen de Ieren een referendum organiseren over de hereniging van het eiland. En laat dat nu net de belangrijkste bestaansreden zijn van Sinn Féin.

Stevie en Desmond - Dessy voor de vrienden - zitten thee te drinken op een terrasje in het winkelcentrum. Van hen krijgt Michelle O'Neill alvast een stem. "De unionisten zijn in Noord-Ierland 100 jaar lang onafgebroken aan de macht geweest. Als ze vanaf het begin de macht hadden gedeeld met het katholieke deel van de bevolking, dan was alles anders geweest", zegt Desmond. "Maar het is altijd een unionistische regering voor de unionistische bevolking geweest. "

Dat  Noord-Ierland op termijn uit het Verenigd Koninkrijk zal stappen lijdt volgens hen geen twijfel. "Het zal gebeuren, onafhankelijk van welke partij aan de macht is", denken ze allebei, "alles wijst in die richting. De vraag is alleen wanneer." Of ze het zelf nog zullen meemaken, betwijfelen ze. "We zijn 75 en 76", zegt Stevie. "Jammer, ik zou er zelf graag nog bij zijn.  Maar ik vrees dat dat niet meer zal gebeuren."

Deirbhile is een jonge psychiatrische verpleegster die is opgevoed in het Iers en dus stemt voor het Iers-nationalistische Sinn Féin. "Ik kan me ook vinden in wat Michelle O'Neill zegt over extra financiering voor de zorgsector. Ons gezondheidssysteem is overbelast, ziekenhuizen kampen met ellenlange wachtlijsten, ook in de psychische gezondheidszorg. Maar de regering in Westminster bekommert zich niet echt om onze problemen."

Maar er is nog een andere reden waarom ze nooit voor de DUP zou kunnen stemmen. Niet alleen zijn ze gekant tegen meer rechten voor het Gaelic, de oorspronkelijke taal van de Ieren, maar ze hebben ook op ethisch vlak erg conservatieve standpunten.  "De DUP is homofoob en ik maak deel uit van de LGBTQ-gemeenschap. Dus dat is een absolute no-go", zegt ze.

Een ander thema dat voortdurend opduikt in de debatten is de Ierse zeegrens, de Europese buitengrens die sinds de Brexit Noord-Ierland scheidt van het Britse vasteland, althans wat de in- en uitvoer van goederen betreft. Voor José Andre, een Braziliaanse immigrant die een voedsingsbedrijf leidt, had dat grote gevolgen: "toen ik een nieuwe koeltoog nodig had, liet een fabrikant uit Manchester weten dat ze niet meer leverden in Noord-Ierland, omdat dat te veel papierwerk vergt." 

Ook zijn Schotse en Engelse leveranciers van hoogwaardige margarine en meel voor zijn bladerdeeg, stopten ermee. "Het was even zoeken, maar nu gebruik ik Belgische producten, die ik koop van een distributeur in de Ierse Republiek." De unieke positie van Noord-Ierland, zowel in het Verenigd Koninkrijk als in de Europese Unie schept ook nieuwe mogelijkheden, en  José denkt eraan om zijn zaak uit te breiden. "Uiteindelijk heb ik van de Brexit dus niet te veel last gehad."

Waar ligt nu de "onzichtbare" Ierse EU-buitengrens waarover tijdens de brexitonderhandelingen zoveel te doen was? Bekijk het in onderstaand filmpje. 

Iemand die daar helemaal anders over denkt is Jamie Bryson, die zichzelf een "unionistisch activist" noemt. Ik onmoet hem in Bangor, aan de oostkust, waar die onzichtbare grens in zee ligt. "Het kan toch niet dat een buitenlandse entiteit als de Europese Unie zo maar een grens trekt in het midden van een soeverein land", zegt hij. "Zouden jullie dat accepteren? Noord-Ierland is de facto afgesneden van de rest van het Verenigd Koninkrijk en hoewel we uit de EU stapten, gelden hier nog altijd Europese regels."

Voor Bryson is het duidelijk: er kan geen Noord-Ierse regering gevormd worden, zolang die zeegrens - het "Protocol"- niet geschrapt wordt. En geen enkele zichzelf respecterende unionist zou in een regering mogen stappen die geleid wordt door een First Minister van Sinn Féin, een partij die streeft naar de opheffing van Noord-Ierland. "Als jij een mooie auto had, zou je dan de sleutels geven aan iemand die er vervolgens mee tegen een muur gaat rijden?"

In Oost-Belfast, waar de Union Jack wappert op straathoeken en in voortuintjes, ontmoet ik 2 vriendinnen. "Ik ben protestants, zij is katholiek" zegt Kelly-Anne spontaan. "20 jaar geleden zouden we hier niet samen op straat hebben kunnen lopen". Iris beaamt dat. "Tijdens de Troubles werd mijn neef doodgeschoten, mijn broer die naast hem liep raakte gewond. Ze waren geen lid van een paramilitaire organisatie maar kwamen toevallig uit een nachtclub toen er een afrekening plaatsvond. Gelukkig zijn de tijden veranderd." 

Die verandering weerspiegelt zich ook in de politieke voorkeur van Kelly-Anne. Hoewel ze zichzelf "Brits" noemt, stemt ze toch voor de Alliance partij, een partij die de 2 gemeenschappen hier wil verenigen. "Wat heeft de DUP eigenlijk voor ons gedaan de afgelopen jaren? Kijk naar de huizen hier, de verloedering in deze buurt. Het wordt tijd dat de verschillende partijen aan tafel gaan zitten en met elkaar praten over de echte problemen van de mensen hier. " 

Nog in Oost-Belfast ontmoet ik ook de grootmeesters van de Royal Black Institution, die daar net door de straten hebben gemarcheerd, begeleid door een fluit- en trommelband. De protestantste broederordes vormen een belangrijk deel van de culturele erfenis van de kolonisten uit Engeland en Schotland. Hun marsen en parades op 12 juli  worden door  de katholieke bevolking vaak ervaren als een provocatie. Maar volgens beide mannen is hun optocht zuiver religieus, "om te getuigen van ons geloof."

"Deze verkiezingen houden iedereen hier bezig", zegt dominee William Anderson, "en zeker de vraag wie onze First Minister zal worden. Maar als religieuze organisatie leggen we dat in de handen van God. We vertrouwen erop dat hij ons in de goede richting zal leiden en we bidden dat hij de juiste persoon zal selecteren." Of er over 100 jaar nog een Noord-Ierland is? "Persoonlijk denk ik van wel", zegt Johny Walker, "hoewel ik me daar af en toe zorgen over maak. Maar ik hoop en bid elke dag dat Noord-Ierland zal verder bestaan."