Welke landen slaagden er het best in om coronadoden te vermijden? België in elk geval niet, helemaal in het begin van de pandemie. Ons land prijkte een tijdlang op de eerste plaats van de lijst met het aantal officiële covid-doden per inwoner. Dat was overdreven, zo bleek toen al, omdat ons land vollediger telde dan andere landen.

Maar ook de oversterfte was toen torenhoog. Die maatstaf telt hoeveel doden er extra vallen, in vergelijking met het verwachte aantal doden per maand. Dat is een zuiverdere maatstaf dan de officiële covid-sterfte, omdat ze niet afhangt van de verschillende wijzen waarop landen covid-doden tellen. Zo worden ook de niet-geregistreerde doden meegeteld, net als diegenen die stierven door de druk op het gezondheidssysteem of ten gevolge van de coronamaatregelen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) publiceerde vandaag de cijfers voor alle landen, hoewel er niet voor alle landen statistieken beschikbaar zijn. Voor heel wat landen werd een schatting gemaakt, op basis van de gegevens van vergelijkbare landen.

In de middenmoot

In april 2020 telde ons land 63 procent meer doden dan te verwachten voor die maand van het jaar. Slechts vijf landen deden toen slechter: Ecuador, Andorra, het Verenigd Koninkrijk, Spanje en Peru. Maar hoe langer de pandemie duurde, hoe meer landen een hogere oversterfte lieten optekenen.

In de coronajaren 2020 en 2021 vielen volgens de berekening van de WHO in België bijna 18.000 doden, of 8 procent, meer dan verwacht. Met dat cijfer zit ons land in de middenmoot: 102 landen deden slechter, 91 landen beter.

Dat België het relatief beter deed naarmate de pandemie vorderde, danken we onder meer aan de vaccins die relatief vroeg beschikbaar waren. In november 2020 had ons land nog af te rekenen met een zware tweede golf. Maar in 2021, toen de vaccinatiecampagne zich op gang trok, waren de golven een pak kleiner. Dat was niet het geval in andere landen. Denk maar aan India, dat in mei en juni een zware delta-golf te verduren had.

Ondersterfte in Australië en China

Uit de berekening van de WHO blijkt dat er in 2020 en 2021 14,9 miljoen meer mensen gestorven zijn dan verwacht. Dat zijn er bijna 10 miljoen meer dan uit de officiële covid-statistieken blijkt. Alle landen samen meldden voor die periode 5,4 miljoen covid-doden. 57 procent van de bijkomende doden waren mannen, 82 procent was ouder dan 60 jaar.

De cijfers laten ook zien hoe ongelijk het virus landen trof. Peru werd, in verhouding tot de verwachte sterfte en het aantal inwoners, het hardst getroffen. Daar vielen bijna dubbel zoveel doden als verwacht. Daarna volgen Ecuador, Bolivia, Mexico en Armenië. In absolute aantallen was de oversterfte het grootst in India (4,7 miljoen), gevolgd door Rusland, Indonesië, de VS en Brazilië.

Aan de andere kant bevinden zich de landen waar er minder doden vielen dan normaal. Ze wisten met harde lockdowns of strikte grenscontroles niet alleen het coronavirus af te remmen. Doordat er minder andere doden vielen (denk bijvoorbeeld aan griepdoden en – in mindere mate – verkeersdoden), was er in die landen ondersterfte. Er gingen dus minder mensen dood dan normaal. Dat was het geval in onder meer Australië, Nieuw-Zeeland, Sri Lanka, Japan, Vietnam, China en Noorwegen. In China vielen volgens de WHO op twee jaar tijd 52.000 doden minder dan verwacht.

21 miljoen wereldwijd

De Wereldgezondheidsorganisatie is niet de eerste die cijfers brengt over de wereldwijde oversterfte. Ook het Britse tijdschrift The Economist waagde zich eerder aan een berekening. Daar staat de teller op 21,3 miljoen. Dat is ruim drie keer meer dan de officiële 6,2 miljoen doden wereldwijd. Het hogere cijfer valt te verklaren doordat het ook al rekening houdt met de coronadoden die dit jaar al vielen.

De WHO stelt dat het belangrijk is om de ware dodentol van het coronavirus boven te spitten, om te vermijden dat landen de ernst onderschatten en te weinig gepaste maatregelen nemen.