‘Ik hoorde knallen en zag Pim vallen’: Paul van der Lugt was getuige van de laatste uren van Pim Fortuyn

Op het moment van de moord was Paul van der Lugt (65) zendercoördinator van 3FM, het radiostation waar Pim Fortuyn die namiddag in de uitzending Ruuddewild.nl te gast was. Vandaag begeleidt hij als zelfstandig consultant radiomakers. Voor zijn boek De laatste dag ging hij uitgebreid met zijn ex-collega’s bij 3FM praten en met zowat alle andere mensen die de laatste maandag van Pim Fortuyn van zeer nabij meemaakten.

We hebben afgesproken op de plek waar Fortuyn twintig jaar geleden werd doodgeschoten: een parkeerplaats van het Mediapark in Hilversum. Waar Fortuyn uit de kogelgaten in zijn hoofd en hals doodbloedde, ligt nu een sobere herdenkingstegel met zijn naam en sterfdatum.

“Vanuit mijn kantoor had ik zicht op deze plek”, zegt Paul van der Lugt. “Ik nam die maandag na de uitzending afscheid van Pim Fortuyn en zijn chauffeur Hans Smolders. Ik gaf ze een hand in de deuropening. Presentator Ruud de Wild wandelde daarna al pratend met Fortuyn het parkeerterrein op. Producer Merel van Dijk liep met een kistje wijn in de handen langs me heen. Dat cadeautje wou ze nog aan Pim geven, hij was het vergeten. Er plakte zo’n geel post-itje op met zijn naam: ‘Pim Fortuyn’. Ik wou me omdraaien om naar binnen te gaan, mijn spullen te pakken en naar huis te vertrekken, toen ik een jongen zag aankomen met een petje op en een tas in zijn hand. Ik weet niet meer of hij het pistool uit dat tasje haalde, of dat het tasje het pistool moest camoufleren. Maar meteen daarna hoorde ik droge knallen. ‘Vuurwerk’, dacht ik eerst, want ze klonken als rotjes. De tijd vertraagde: seconden werden minuten en minuten uren. Ik zag Pim vallen en Ruud wegduiken. Pas toen drong het tot me door dat ik getuige was van een moord. 

“Hans Smolders rende meteen achter de wegvluchtende Van der Graaf aan. Ik riep alle mensen die buiten waren naar binnen, want misschien waren er nog andere schutters. Ik belde 112 en vroeg anderen om hetzelfde te doen. Daarna begon ik de uitzending te herorganiseren. Op dat moment stond het nummer ‘Murder on the dancefloor’ van Sophie Ellis-Bextor gepland. Net op tijd werd dat vervangen door ‘Imagine’ van John Lennon. Niet veel later ging ik naar de parkeerplaats, waar een collega bij Pim zat. Hij heeft nog een half uur geleefd, al leefde hij eigenlijk niet echt meer. Meteen nadat hij door de kogels in zijn hoofd geraakt was, verdween zijn bewustzijn.”

Was het therapeutisch om twintig jaar later dit boek te schrijven?

Van der Lugt: “Toch niet. De voorbije jaren kwam ik regelmatig mensen tegen die er toen ook bij waren. Sommigen werden zeer goede vrienden, anderen bleven vage kennissen. Maar elke keer opnieuw hadden we het erover. Het inzicht groeide dat die gebeurtenis het leven van alle getuigen verschrikkelijk hard had geraakt. Een jaar of drie geleden dacht ik: ‘Ik moet dit opschrijven.’

“Het ene gesprek leidde naar het andere. Zo interviewde ik uitgebreid Claudia de Breij, die die bewuste maandag het avondprogramma op 3FM presenteerde. Niet veel later belde ze: ‘Zeg Paul, ik kwam Susanne Eertink tegen. Zij werkte toen als radioproducer bij een andere omroep. Ze vertelde me dat ze die maandag de dader was tegengekomen toen ze op weg was naar het treinstation.’ Ik contacteerde Susanne en ze vertelde me dat ze Van der Graaf tijdens zijn korte vlucht recht in de ogen had gekeken. Totaal overstuur rende ze toen de 3FM-studio binnen. Daar werd ze opgevangen door collega Diederick Huizinga. Hij had de tegenwoordigheid van geest om tegen haar te zeggen: ‘Susanne, ga zitten. Schrijf op hoe die man eruitziet en wat je hebt meegemaakt. Dat is goed voor de politie.’”

Ruud de Wild, de radiomaker bij wie Pim Fortuyn die namiddag twee uur lang te gast was, wou niet met u praten.

“Ruud is een goede vriend. Hij maakte de laatste uren van Pim Fortuyn het dichtste mee. Eerst twee uur in de studio en dan op de parkeerplaats. Ik heb veel moeite gedaan om het gesprek met hem aan te gaan, maar hij heeft daar geen zin in. Ik vermoed dat die gebeurtenis hem zo hard heeft aangegrepen, dat hij er nu niets meer mee te maken wil hebben.

“In de dagen na de moord regelde ik een traumapsycholoog waar iedereen een paar maanden lang bij terecht kon. Ruud kreeg extra therapeutische hulp. Dat pistool ging vlak bij zijn oren af en een kogel vloog rakelings langs hem heen. Dat was heftig.

“Ruud de Wild was toen al in Nederland een zeer populaire discjockey. Hij genoot van zijn bekendheid. Eigenlijk is hij nog steeds zo, alleen wat ouder en wijzer. Hij maakt nu ook schilderijen.”

Wat voor een zender was 3FM twintig jaar geleden?

“Een popzender, iets tussen jullie Studio Brussel en MNM in. Op 15 mei stonden de verkiezingen gepland. Wij vonden het belangrijk om onze vaak nog jonge luisteraars kennis te laten maken met de lijsttrekkers en hun politieke ideeën. Wij wilden ertoe bijdragen dat zoveel mogelijk mensen gingen stemmen. Daarom was Pim Fortuyn die maandagnamiddag te gast bij Ruud de Wild.”

Er hing toen in Nederland heel wat spanning in de lucht?

“Zeker, en de man die daar de grootste verantwoordelijkheid voor droeg, was Pim Fortuyn. Een jaar voor de verkiezingen was het nog redelijk rustig en leek het alsof de socialistische PvdA en de liberale VVD opnieuw op hun gemak een parlementaire meerderheid zouden halen. De volgende paarse coalitie leek al in de maak. Toen kwam Pim, die eerst voor Leefbaar Nederland lijsttrekker werd. Dat zorgde meteen voor een hoop onrust. Een paar maanden voor de verkiezingen raakte hij met die partij in onmin en op 10 februari werd hij afgezet als lijsttrekker. Een paar dagen later hield hij Lijst Pim Fortuyn (LPF) boven de doopvont.”

Hij scoorde met radicaal-rechtse standpunten en uitspraken, terwijl hij als jonge academicus extreemlinks was?

“Hij geloofde heel sterk in de maakbare samenleving, wat best links is. Hij startte als communist en wou daarna heel graag aan de bak bij de PvdA, maar werd daar elke keer afgewezen.

“In 2002 nam hij zeer extreme standpunten over de islam in. Ik kon me daar helemaal niet in vinden. Zijn populistische aanpak leek me niet de verstandigste manier om de problemen met migratie in Nederland aan te pakken. Maar hij zei ook verstandige dingen. Zo pleitte hij voor een betere regeling voor de zorg en voor een kleinschaliger dienstverlening waar een burger zich in kon herkennen.”

Die zesde mei was hij bang?

“Ja, en ik begreep zijn angst wel. Een paar weken eerder had hij een ‘taart’ in zijn gezicht gekregen. Eigenlijk was dat een heel vies goor ding met uitwerpselen in. Ik kon me goed voorstellen dat hij geen zin had in een gelijkaardige tweede aanval, al hing er verder geen dreiging in de lucht.

“De uitzending verliep prima. Ik heb ze de voorbije maanden verschillende keren opnieuw beluisterd. Ze was écht heel goed: er werd lol gemaakt, Fortuyn vertelde begeesterend over zijn politieke ideeën, maar werd daar ook scherp over bevraagd.”

Halverwege de uitzending begon Fortuyn te flirten met de jonge technicus. ‘Hi, Thomas, hoe oud ben je? 23. Dan is het niet verboden, jongens.’

“Toen klonk dat geweldig; vandaag zou dat niet meer kunnen. Al kon het toen eigenlijk ook niet, maar Fortuyn deed het op zo’n manier dat iedereen het hem vergaf. Hij zei: ‘In de gayclub wil ik weleens een keertje gezellig met een Marokkaantje de koffer induiken.’ Hij was bijzonder open over zijn voorkeur voor jonge jongens, zonder schaamte, waardoor zo goed als iedereen dacht: ‘Onze manier van doen is het niet, maar we snappen dat hij dat fijn vindt.’”

Als Volkert van der Graaf die dag niet had toegeslagen, was Fortuyn misschien minister-president van Nederland geworden?

“De ochtend van die zesde mei was net de uitslag van een peiling bekendgemaakt. Fortuyn stond niet op de eerste plaats, maar het onderzoeksbureau voorspelde toch dat zijn partij de grootste zou worden en hij premier. Dat hadden ze geleerd van de gemeenteraadsverkiezingen: toen haalde Fortuyn bijna twee keer zoveel stemmen als in de peilingen. Dus hielden ze er nu rekening mee dat hij opnieuw het grote aantal zwevende kiezers aan zich zou binden. Die breed in de kranten uitgesmeerde voorspelling zorgde ervoor dat hij in een opperbeste stemming bij 3FM aankwam.”

U heette hem als zendercoördinator persoonlijk welkom?

“Het voelde ook alsof hij mijn gast was. Hij arriveerde vijf minuten voor de uitzending, zat even op mijn kantoor, waarna ik hem naar de studio doorsluisde. Hij had die dag nog niet gegeten en at met veel smaak alle wakke belegde toastjes op. Ik vond het belangrijk om kennis met hem te maken, want als hij premier van Nederland werd, zou het fijn zijn als hij zich ons radiostation nog kon herinneren. Daarna praatte ik een tijdje met zijn chauffeur Hans Smolders. Die viel in voor Pims vaste chauffeur én butler, Herman Dikkers. Hans was maar een keer of drie de chauffeur van Pim Fortuyn, waaronder die fatale 6 mei.

“Fortuyn bouwde bij leven en welzijn samen met Albert de Booij van Speakers Academy een zeer lucratief lezingencircuit op. Eén lezing leverde 10.000 euro op. Pim was gek op geld, maar gaf het ook graag uit aan prachtige pakken, een butler en een Jaguar. Zijn huis Palazzo di Pietro in Rotterdam was schitterend aan de voorkant. Aan de achterkant keek je uit op appartementsgebouwen met satellietschotels. (lacht)”

Chauffeur Hans Smolders liep meteen na de aanslag achter Volkert van der Graaf aan.

“Het lijkt alsof hij onbesuisd, als een dolleman, de achtervolging inzette, maar dat was niet zo. Hij was voorzichtig en schuilde achter auto’s. Hij heeft vrouw en kinderen en dacht tijdens de achtervolging aan hen. Hij vertelde me dat hij niet veel zin had om zijn leven in de waagschaal te stellen. Toch ging hij erachteraan. Ik vind dat fantastisch. Als hij dat niet had gedaan, was de dader misschien nooit gevonden. Tijdens de achtervolging gaf hij instructies aan de politie. Dankzij Hans konden ze Van der Graaf aan een tankstation vlakbij inrekenen.

“Ik had Volkert van der Graaf graag geïnterviewd. Hij is veroordeeld tot achttien jaar en werd na twaalf jaar vrijgelaten. Vermoedelijk woont hij in de buurt van de stad Harderwijk. Hij liet me weten dat hij niet met me wou spreken. De vrienden en politieke geestverwanten van Fortuyn zijn heel boos dat Van der Graaf maar twee derde van zijn straf moest uitzitten. Ik begrijp dat.”

In uw boek vertellen verschillende ooggetuigen hoe de ambulanciers de dode Fortuyn onnodig beginnen te reanimeren. Ze horen een van de ambulancebroeders zeggen: ‘Reanimeer even door voor de media.’

“Ik vroeg de ambulancebroeders om commentaar. Ze wilden alleen maar schriftelijk antwoorden: ‘We hebben gehandeld zoals we moesten handelen.’ Punt.

“Shirley Snell was beveiligingsmedewerkster. Zij zat een hele tijd naast de stervende Pim Fortuyn en bleef op hem inpraten. ‘Pim, blijf bij mij, blijf bij ons. De ambulance is onderweg.’ Ze zag het leven uit hem verdwijnen en was rechtstreekse getuige van die scène met de ambulancebroeders. Ze werd toen heel boos en riep: ‘Laat hem met rust! Die man is dood!’ Ze trok zich dat vreselijk aan.

“Mijn collega’s reageerden erg verschillend, al was er toch een rode lijn: iedereen hervatte zijn werk. Journalisten begonnen verslag uit te brengen, presentatoren gingen presenteren, Shirley van de beveiliging stond met haar EHBO-diploma Pim bij, ik begon te coördineren.”

Collega’s die op instorten stonden, riep u tot de orde: ‘Jullie zijn journalisten en deze ramp speelt zich af op onze stoep. Laten we er zo goed mogelijk verslag van doen. Dat is onze plicht.’

“Eventjes moest ik dat doen, ja. Heel veel mensen die ik sprak, barstten na al die jaren weer in snikken uit. Ik beluisterde de uitzendingen van die dag verschillende keren en ook ik kreeg het telkens kwaad.

“Die maandagavond reed ik rond een uur of elf naar huis. Ik kon niet slapen en tikte een brief om de volgende dag op de zender voor te lezen. De volgende morgen was ik hier terug om zeven uur. De normale 3FM-ingang was afgegrendeld en er stond een bewaker. Een uur later wou een collega die er de dag voordien ook bij was, via die weg naar binnen. Dat mocht niet. Mijn collega kon niet meer stoppen met huilen. Ik sprak die bewaker aan: ‘Jongen, hij heeft het hier gisteren meegemaakt. Laat hem gewoon binnen.’

“Donderdag na de moord was Hemelvaartsdag. De plek van de aanslag lag bezaaid met bloemen. Die waren danig aan het verwelken. Ik vroeg onze schoonmaker om een stuk of twintig bezems te halen bij de Gamma. ‘Dan vegen we op vrijdag met alle 3FM-medewerkers de bloemen bijeen en reinigen we symbolisch de plek waar Pim vermoord is.’ Dat was een mooie bijeenkomst.”

In de uitzending van 6 mei vroeg Ruud de Wild aan Pim Fortuyn: ‘Hoe oud wil je worden?’

“Hij antwoordde toen: ‘Ik word een jaar of 87.’ Dat heeft hij niet gehaald.”

De laatste dag, Paul van der Lugt, Alfabet, 192 p., 18,99 euro.