Nieuwe Noord-Ierse premier Michelle O’Neill heeft maar één doel: hereniging met Ierland

De stemmen in de Noord-Ierse verkiezingen waren vrijdag nog niet geteld of de twee vrouwelijke leiders van Sinn Féin besloten de pers gezamenlijk te woord te staan. Rechts de 53-jarige Mary Lou McDonald, die over twee jaar premier van Ierland hoopt te worden, links naast haar de acht jaar jongere Michelle O’Neill die als leider van de grootste partij de verwachting koestert om te worden benoemd tot eerste minister van Noord-Ierland, of zoals de nationalisten van Sinn Féin plegen te zeggen: het noorden van Ierland.

De boodschap was duidelijk: een verenigd Ierland is de wens. Als het aan de ‘Shinners’ ligt wordt een van deze twee politieke erfgenamen van Sinn Féin-kopstuk Gerry Adams vroeger of later premier of president van een Ierland dat heel het groene eiland in beslag neemt. O’Neill beweerde na de overwinning van de pro-Ierse nationalisten dat de tijd genomen is “om een gesprek te voeren over constitutionele verandering”. In gewoon Engels: wat haar betreft gaan de Noord-Ieren naar de stembus om zich over hereniging uit te spreken.

Opvallend was de eerste reactie van de Ierse vicepremier Leo Varadkar. Hij wees er fijntjes op dat de nationalisten in Noord-Ierland niet zozeer hadden gewonnen, alswel dat de pro-Britse unionisten de verkiezingen hadden verloren door onderlinge verdeeldheid. Sterker, het aandeel van de nationalisten was zelfs wat gedaald. Ook in Londen is er weinig enthousiasme voor een referendum dat het Verenigd Koninkrijk zal doen krimpen. Maar Sinn Féin, Gaelic voor ‘Wij, voor onszelf’, kan niet wachten op Ierse soevereiniteit.

Huiver

Dat er huiver bestaat voor hereniging − een op de drie Noord-Ieren zou voor zijn − heeft niet alleen te maken met economisch gevolgen, de vrees om net als de Ieren te gaan betalen voor de zorg, of geweld vanuit protestantse hoek. Het heeft ook te maken met het feit dat Sinn Féin lange tijd de politieke tak van de IRA was, het verboden republikeinse leger. Dat slechte imago speelde mee bij het besluit van de partij om O’Neill begin 2017 aan te wijzen als opvolger van de inmiddels overleden Martin McGuinness en niet Conor Murphy, een oud-lid van de IRA die zich ook als kandidaat had opgeworpen.

Michelle O’Neill is de eerste Sinn Féin-leider die geen IRA-verleden heeft. Dat kan niet worden gezegd van de rest van de familie. Haar vader Brendan ‘Basil’ Doris heeft begin jaren zeventig in de gevangenis gezeten wegens activiteiten voor de IRA, haar neef Gareth raakte in 1997 gewond bij een aanval op een legerbasis. Een andere neef, Tony, was zes jaar daarvoor doodgeschoten door speciale eenheden van het Britse leger. Dat alles gebeurde in Tyrone, een graafschap in het hart van Noord-Ierland waar O’Neill vandaan komt.

Daar ging ze naar de St Patrick’s meisjesschool, een staatsgymnasium. Noord-Ierland heeft relatief veel van dit soort traditionele, goed bekend staande scholen. Na haar middelbare schooltijd wilde ze doorleren voor boekhouder, maar als dochter van een plaatselijke bestuurder die ze hielp met de administratie, was het bijna onvermijdelijk dat ze de politiek in zou gaan. Dat deed ze als jonge moeder, want op haar zestiende was O’Neill reeds bevallen van dochter Saoirse. Later kreeg ze ook een zoon.

Voetsporen van een politieke grootheid

Na te hebben gewerkt als assistent van een parlementslid, werd ze in 2007 zelf afgevaardigde voor Mid Ulster. Kort daarop kreeg ze een klap te verwerken toen haar vader overleed. Bij zijn drukbezochte uitvaart sprak onder meer Gerry Adams warme woorden. Onder de vleugels van McGuinness maakte O’Neill snel carrière. Ze werd minister van achtereenvolgens Landbouw en Volksgezondheid. Toen ze McGuinness opvolgde als ‘partijleider in het Noorden’ zei ze “in de voetsporen van een politieke grootheid te treden”.

Haar nieuwe functie betekende dat ze plaatsvervangend Eerste Minister was onder de stugge protestant Arlene Foster, met wie ze een moeizame relatie had. De twee slaagden er niet in samen te werken, zodat Stormont, het Noord-Ierse parlement, jarenlang het decor was van een impasse. De coronacrisis maakte de situatie er niet beter op. In 2020 negeerde O’Neill de roep om haar aftreden nadat was ontdekt dat ze de coronaregels had geschonden door bij de uitvaart van IRA-kopstuk Bobby Storey in de St Agnes-kerk met honderden anderen achter de kist aan te lopen.

O’Neill behoort tot de socialistische tak van Sinn Féin, wat tot uiting kwam tijdens de verkiezingscampagne. Daarin legde ze de nadruk op armoedebestrijding, verbetering van de geestelijke gezondheidszorg en rechten van arbeiders. ‘Real change’, zo vatte ze haar boodschap in twee woorden samen. Maar achter de sociaal-economische beloften schuilde altijd het ware verlangen: hereniging. En juist dat zal samenwerking met de wantrouwige Democratic Unionist Party (DUP), voorheen de grootste, nu de tweede partij, moeilijker maken dan het al afgelopen jaren al was.