Geen oorlogsverklaring, annexatie of dreiging met kernwapens: waarom bleef toespraak van Poetin zo "braaf"?

De voorbije weken is er veel over gezegd en geschreven, vandaag was het zover: 9 mei ofwel Overwinningsdag, de dag waarop Rusland de overgave van nazi-Duitsland in 1945 herdenkt. Het is één van de belangrijkste feestdagen van het land en wordt traditioneel gevierd met militaire parades en een toespraak van de Russische president. 

Naar die toespraak keek het Westen met ingehouden adem en dichtgeknepen billen. Er werd gevreesd dat Poetin het moment zou aangrijpen om de oorlog met Oekraïne officieel te verklaren, een algemene mobilisatie aan te kondigen of een deel van Oekraïne te annexeren. De monden vielen dan ook open toen niets van dat alles vandaag werkelijkheid werd.

"Het Kremlin had de voorbije dagen al gezegd dat zo'n aankondiging er niet zou komen", weet Ruslandkenner Jan Balliauw. "Het was vandaag natuurlijk ook een beetje een heilige dag voor de Russen. Hij (president Poetin, red.) wou die bijzondere dag niet verstoren door nieuwe aankondigingen te doen."

En dus koos Poetin voor een speech die opvallend milder was dan de toespraken die hij in het verleden gaf. "Je zou kunnen stellen dat deze toespraak een anticlimax is en dat het lijkt alsof Poetin zijn knopen telt en beseft dat er aan zijn kant niet meer te escaleren valt", duidt Laurien Crump, hoofddocent Internationale Betrekkingen aan de universiteit van Utrecht.

"Ik denk dat dit niet zozeer zijn geprefereerde strategie is, maar dat hij eigenlijk niet veel anders meer kan", gaat ze verder. "De precisiewapens aan Russische kant zijn bijna op, zelfs in de Donbas (in het oosten van Oekraïne, red.) lopen de Russen vast. Ik denk dat hij van de nood een deugd probeert te maken door zich iets minder oorlogszuchtig op te stellen en meer richting de-escalatie te gaan."

Door een algemene mobilisatie aan te kondigen, schiet Poetin bovendien in eigen voet. "Als Poetin dat zou hebben gedaan, zou hij resoluut hebben gebroken met het verhaal dat de Russen nu al maanden voorgeschoteld krijgen, namelijk dat alles volgens plan verloopt", legt correspondent Geert Groot Koerkamp uit. "Een algemene mobilisatie zou een erkenning zijn dat de dingen niet gaan zoals gezegd of verwacht."

Dat niet alles verloopt zoals Poetin zou willen, werd in het Westen al vrij vroeg in het conflict duidelijk. Eigenlijk heeft Rusland zelfs helemaal niets te vieren vandaag, aldus Balliauw. "Het enige offensief dat op dit moment succesvol is, is dat van de Oekraïense militairen ten noorden van Charkov."  

Het was dus onmogelijk om een overwinning te claimen vandaag en het tij snel keren wordt moeilijk. "Rusland heeft zware verliezen geleden, zowel in manschappen als materieel. Het vraagt tijd om dat aan te vullen, als Rusland het al kán aanvullen. Zelfs al mocht er een mobilisatie komen, dan moeten de dienstplichtigen eerst opgeleid worden. Die opleiding alleen al vraagt weken, zo niet maanden."

Toch is het eindpunt van de oorlog in Oekraïne nog niet in zicht. "Rusland heeft zijn doelen immers nog niet bereikt", legt Balliauw uit. "Het is nog altijd niet echt duidelijk wat precies het doel is, maar zelfs als je het minimale doel neemt - namelijk de volledige Donbas veroveren en een landbrug naar de Krim - dan is Rusland nog niet zover."

"Wat duidelijk uit de speech naar voren kwam, is dat hij (Poetin, red.) het niet meer over heel Oekraïne heeft", merkt Crump op. "Het is niet zo dat hij in deze toespraak, zoals hij eerder wel heeft gedaan, het bestaansrecht van heel Oekraïne heeft ontkend."

"Ik denk dat het einddoel van Rusland toch echt is dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO. En daarnaast dat de Krim echt officieel Russisch grondgebied wordt en de Donbas ook als autonoom wordt erkend. Dat is het scenario wat er al lag voor Rusland Oekraïne binnenviel en dat probeert Poetin nu te bewerkstelligen om toch nog met iets uit deze oorlog te komen."

Volgens Crump maakt de Russische president zich oprecht zorgen over de Russische veiligheid. "De commentaar die hij had op de NAVO door te zeggen 'dit was een preventieve aanval omdat de NAVO oprukt in het oosten', klinkt vanuit ons perspectief heel onwaarschijnlijk. Wij zeggen wel dat de NAVO niet van plan is om Rusland binnen te vallen, maar voor veel Russen en voor Poetin voelt dat anders als er zoveel van je land grenst aan een militair bondgenootschap dat is opgericht to keep the Russians out."

Ook Balliauw erkent dat het Westen daar een inschattingsfout heeft gemaakt. "Eén van de fouten die door de westerse leiders intussen ook wordt toegegeven, is natuurlijk het NAVO-lidmaatschap beloven aan Oekraïne. Er werd toen van uitgegaan dat Rusland niet machtig genoeg was om tegenmaatregelen te nemen. Daardoor heeft Rusland de modernisering van zijn krijgsmacht ingezet en kan het nu die operatie in Oekraïne voeren."

Die dreiging van het Westen past in het verhaal dat Poetin vandaag (nogmaals) wou brengen aan zijn eigen bevolking. "De bedoeling (van zijn toespraak, red.) was niet zozeer wat we gevreesd hadden, een nieuw offensief, maar was het rechtvaardigen van de invasie. Hij presenteert de Russen niet als daders, maar als slachtoffers. Het zou kunnen dat de speech in dat perspectief een bijdrage heeft geleverd aan de Russische steun voor het offensief in Oekraïne", besluit Crump.

En wat Poetin vandaag niet heeft gezegd of gedaan, kan hij altijd morgen nog zeggen of doen. Door vandaag niet te doen wat verwacht werd, houdt hij al zijn opties nog open.