‘Gelukkig werkt wetenschap niet via stemmen’: hoe een coronasceptische docu een cultuurprijs van 10.000 euro in de wacht kon slepen

De Publieksprijs van de Ultimas, de cultuurprijzen van de Vlaamse regering, gaat naar Tegenwind. In die documentairereeks komen Vlaamse en Nederlandse critici van het coronabeleid aan het woord. Onder hen psycholoog Mattias Desmet (UGent), de Nederlandse vaccinoloog Theo Schetters en gezondheidseconoom Lieven Annemans (UGent). De reeks is het werk van journalistenkoppel Alain Grootaers en Jakobien Huisman, en van regisseur Mark Sanders. Volgens de makers, die naar eigen zeggen “het Vrije Woord genegen zijn”, gaat het om “wetenschappers die omwille van hun mening tijdens de coronacrisis werden gedwarsboomd”.

“De Ultima-cultuur(publieks)prijs van de Vlaamse regering werd uitgereikt aan een documentaire tjokvol coronasceptici en antivaxers”, reageert viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) op Twitter. “Dit is een echte aanmoediging voor alle wetenschappers: zwoegen jullie maar, de prijzen geven we uiteindelijk toch aan de antiwetenschappers.”

De reeks is niet onbesproken. Zowel de makers als de gasten staan bekend om hun kritiek op het coronabeleid en de vaccinatiecampagne. Uitspraken van de geïnterviewden, zowel in de reeks als elders, waren meermaals het voorwerp van factchecks. Zo beweerde Desmet onterecht dat alle doden standaard als coronadoden werden geteld. 

Ook voormalig lector gezondheidswetenschappen Sam Brokken minimaliseerde de impact van de pandemie, door te beweren dat de meeste patiënten die op intensieve zorg lagen eigenlijk geen intensieve verzorging nodig hadden. Theo Schetters verkondigde dan weer dat de mRNA-vaccins onvoldoende zijn getest, dat de vaccinatiecampagne vanwege bijwerkingen beter gestopt zou worden en dat gezonde mensen zich niet hoeven te laten vaccineren.

‘Afdeling fictie’

Bij SKEPP, de vereniging die strijdt tegen pseudowetenschap, betreuren ze de bekroning. “Verschillende beweringen van leden van dit initiatief werden al talloze keren weerlegd”, zegt arts en voorzitter Wietse Wiels. “Gelukkig werkt wetenschap niet via stemmen. De Ultimas zijn een cultuurprijs en Tegenwind hoort thuis in de afdeling fictie. Maar dit is een fout signaal dat desinformatie lijkt te lauweren.”

De Ultimas Publieksprijs wordt dit jaar voor het eerst uitgereikt en is volgens de organisatie bedoeld voor ‘personen en organisaties die je niet makkelijk in een Ultimas-categorie kunt onderbrengen’. Ze noemt als voorbeelden ‘exposities, spektakelevents, lichtshows, festivals, city-events, tentoonstellingen, musicalvoorstellingen,… Kortom, events, organisaties en personen die bijdragen aan de verbreding van de cultuur’.

Komt een docureeks die desinformatie over corona verspreidt terecht in aanmerking voor cultuurprijzen die een ‘bijzondere prestatie, bijdrage of verdienste’ willen bekronen? Het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) verwijst voor een reactie naar Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA). “Het is niet aan de minister om te bepalen wie mag winnen”, zegt diens woordvoerder Olivier Van Raemdonck. “Wie aan de criteria om deel te nemen voldoet, mag op de lijst. Dat levert nu een winnaar op die sommigen niet zo fijn vinden, maar een documentaire maken waarin kritische stemmen aan het woord komen, moet kunnen. Het is hier Rusland niet.”

Massale oproep

Het publiek kon zowel kandidaten nomineren - wat 134 nominaties opleverde - als stemmen. Zowel de makers, geïnterviewden als fans riepen de voorbije weken op om massaal op Tegenwind te stemmen. 12.033 mensen deden dat. Een afgetekend verschil met de theatervoorstelling De knikkers van Qadir, met 1.773 stemmen goed voor de tweede plaats.

De criteria voor de publieksprijs zijn vrij summier. Genomineerden moeten minstens in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een breed bereik hebben. ‘Content die een link heeft met een bepaalde politieke partij of strekking’ en ‘schunnige content’ wordt geweerd.

In het algemene reglement staat dat de cultuurprijzen kunnen gaan naar ‘een organisatie met zetel in het Nederlands taalgebied’ of naar ‘een natuurlijke persoon die minstens drie jaar betrokken is bij het culturele leven in de Vlaamse Gemeenschap’. 

 Dat Tegenwind een adres in Spanje heeft, waar Grootaers en Huisman wonen, is geen bezwaar, klinkt het op het Departement Cultuur. De banden van de makers met Vlaanderen volstaan. “Tegenwind voldoet aan de voorwaarden”, bevestigt Bram Boriau namens het departement. “Het  publiek nomineert en beslist. Het waarheidsgehalte van de inhoud is daarbij niet noodzakelijk een criterium.” Plannen om de procedure te wijzigen zijn er nog niet. “We gaan deze eerste editie eerst evalueren”, aldus Boriau.

In een reactie op Facebook bedankte Grootaers de stemmers. “Het publiek heeft altijd gelijk”, schreef hij. “Blijven spreken is de boodschap. Dat zoiets tegenwoordig controversieel wordt genoemd, zegt iets over de tijdsgeest.”

‘Slag in het gezicht’

Tegenwindmolen, een groep burgers die de uitspraken van de Tegenwind-gasten kritisch tegen het licht houdt, noemt de bekroning in een reactie “een slag in het gezicht van de cultuursector”. “Het is schrijnend dat de Vlaamse regering een prijs uitreikt aan een  notoir platform van desinformatie, antivaxpropaganda en complottheorieën, dat teert op wantrouwen in tijden van crisis.”

“De organisatie moet toch eens nadenken over de meerwaarde van zo’n publieksprijs, die gemeenschapsgeld uitdeelt via een systeem dat zich makkelijk laat kapen”, vindt Van Ranst. “Ik heb trouwens horen zeggen dat die 10.000 euro rechtstreeks van Bill Gates komt. Eigenlijk zouden ze die prijs beter weigeren.”