Geen tijd meer te verliezen om NAVO-lid te worden, zegt Finland: welke gevolgen heeft dat?

Wat hebben Niinistö en Marin precies gezegd?

De Finse president en premier stuurden vanochtend 10 uur Finse tijd (9 uur Belgische tijd) een gemeenschappelijke verklaring uit waarin ze zich uitspreken voor NAVO-lidmaatschap. “NAVO-lidmaatschap zou de veiligheid van Finland versterken. Als lid van de NAVO zou Finland de hele defensiealliantie versterken. Finland moet het NAVO-lidmaatschap onverwijld aanvragen. We hopen dat de nationale maatregelen die nog nodig zijn om dit besluit te nemen, de komende dagen zullen worden genomen.”

Is dit een definitieve beslissing?

Helemaal officieel is de vraag tot toetreding nog niet. De president van de Finse republiek en de Finse ministerraad komen zondag bij elkaar in een speciale ministerraad, en pas daar zal de formele aanvraag op tafel liggen. 

Hoe zit het met buurland Zweden?

Ook in Zweden wordt de komende dagen een beslissing over de NAVO verwacht. Vandaag werken de regerende sociaaldemocraten van premier Magdalena Andersson hun bijgewerkt standpunt af; tot nu toe was de grootste partij van Zweden altijd tegen lidmaatschap, tot de Russische invasie van Oekraïne alles op zijn kop zette. Zondag wordt het standpunt openbaar gemaakt, maandag zou de regering in een speciale zitting bij elkaar komen om de formele lidmaatschapsaanvraag goed te keuren.

Morgen komt ook het Zweedse parlement met een nieuwe analyse van de Zweedse buitenlandse veiligheidspolitiek. Als ook de sociaaldemocraten hun standpunt wijzigen, is er in het parlement een ruime meerderheid voor lidmaatschap. 

Wanneer zullen Finland en Zweden echt lid zijn, en wat in de tussentijd?

Op 29 en 30 juni komen de NAVO-landen bij elkaar voor een top in de Spaanse hoofdstad Madrid. Mogelijk zullen Finland en Zweden daar formeel hun aanvraag indienen. Normaal gezien duurt zo’n aanvraag verschillende maanden tot jaren, maar secretaris-generaal Jens Stoltenberg heeft al verschillende keren laten verstaan dat dat in dit geval allicht niet nodig zal zijn. Beide landen werken al jaren samen met de NAVO in verschillende partnerschapprogramma’s en hun defensiesystemen zijn al relatief goed afgestemd op die van de NAVO. Ook premier Alexander De Croo (Open Vld) reageerde vanmorgen dat het snel kan gaan.

Het lidmaatschap moet ook nog goedgekeurd worden door alle 30 huidige lidstaten en hun parlementen. Dat kan wel een tijd duren, reden waarom Finland en Zweden al enkele weken aan het lobbyen zijn voor veiligheidsgaranties van enkele grote lidstaten. Gisteren ondertekende bijvoorbeeld de Britse premier Boris Johnson een historisch akkoord met Zweden om de militaire banden te versterken. Later op de dag ondertekende hij een soortgelijk akkoord met Finland. De premier zei dat Londen beide landen zal steunen zouden ze aangevallen worden.

“Als Zweden wordt aangevallen en zich tot ons keert voor steun, zullen we die bieden”, aldus de Britse premier tijdens een gezamenlijke persconferentie met de Zweedse premier Andersson. “Als een van de twee landen een ramp of aanval moet ondergaan, zullen het Verenigd Koninkrijk en Zweden elkaar bijstand bieden op verschillende manieren (...) ook militaire middelen”, bevestigde die laatste.

Wat zegt Rusland?

Finland deelt met Rusland een grens van zo’n 1.300 kilometer, Zweden bezit dan weer het eiland Gotland in de Baltische Zee, op 250 kilometer van de Russische exclave Kaliningrad. Met de aansluiting van de twee landen krijgt Rusland dus exact het omgekeerde van wat het beoogde met de inval van Oekraïne: een uitbreiding van de NAVO richting zijn grondgebied. 

Moskou ziet de uitbreiding van de alliantie als een bedreiging voor de eigen veiligheid en dreigde de afgelopen weken en maanden dan ook meerdere keren met “militaire en politieke gevolgen”. Vandaag herhaalde Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov dat standpunt. De toetreding van Finland tot de NAVO zou “zeker” een bedreiging zijn voor Rusland. “De uitbreiding van de NAVO en de toenadering van de alliantie tot onze grenzen maken de wereld en ons continent niet stabieler en veiliger”, aldus Peskov tegenover de pers.

Of het echt tot een militaire confrontatie komt, is hoogst twijfelachtig, maar Finland is bijvoorbeeld wel bevreesd voor individuele grensincidenten of voor grootschalige cyberaanvallen.

Gevraagd naar een reactie van Rusland, zei president Niinistö donderdagmiddag: “Mijn antwoord zou zijn dat ze in de spiegel moeten kijken. Jullie hebben dit zelf veroorzaakt.”

Waarom zijn Finland en Zweden nog geen NAVO-lid?

Finland en Zweden hebben beide een lange geschiedenis van neutraliteit in tijden van oorlog. In het geval van Finland ging het in de Koude Oorlog om een opgelegde neutraliteit nadat het land als verliezer uit de Tweede Wereldoorlog kwam en 10 procent van zijn grondgebied moest afstaan aan de Sovjet-Unie. In 1948 werd het gedwongen een ‘vriendschapsakkoord' met het communistische land te sluiten, waarbij het formeel wel zijn onafhankelijkheid mocht behouden in ruil voor de belofte dat het zich altijd neutraal zou opstellen. 

In de praktijk bleven de Russen een grote invloed uitoefenen op de Finse politiek. Toch bleven de meeste Finnen in de loop der jaren de neutraliteit steunen; de voorstanders van NAVO-lidmaatschap bleven lang beperkt tot 20 tot 25 procent van de bevolking. Volgens een laatste peiling is dat ondertussen meer dan 75 procent.

Zweden koos al aan het begin van de 19de eeuw zelf voor neutraliteit en voerde al meer dan 200 jaar formeel geen oorlog meer. Na een verloren oorlog met Rusland moest het land in 1809 Finland afstaan aan het Russische rijk, en nam het de beslissing om voortaan neutraal te blijven in conflicten en om geen militaire allianties te sluiten. Die positie zou het land het beste uitkomen in tijden van oorlog, was de redenering, die ook lang bleek te kloppen.

Politiek en bevolking steunden die unieke positie meer dan 200 jaar met overtuiging, tot 24 februari 2022. In Zweden is net als in Finland een meerderheid van de bevolking nu voor NAVO-lidmaatschap.

Wat zal er concreet veranderen?

Als ze toetreden tot de NAVO zullen Zweden en Finland net als de andere lidstaten onder de bescherming van het befaamde artikel 5 vallen. Dat schrijft voor dat een aanval op één van landen een aanval op de hele alliantie betekent. Andere landen moeten dat land dan te hulp schieten. 

Anderzijds werken Finland en Zweden nu al in grote mate samen met de NAVO via aparte partnerschappen, en oefenen het Finse en Zweedse leger geregeld samen met de NAVO-troepen. Beide landen namen in het verleden ook al deel aan vredesmissies in het buitenland die onder NAVO-vlag werden gevoerd.

Militaire experts gaan er ook van uit dat vooral de toetreding van Finland tot een versterking van de NAVO zal leiden. Het land heeft een bijzonder sterk uitgebouwd leger – met 280.000 militairen en 900.000 reservisten op een bevolking van 5,5 miljoen – en geeft nu al meer dan 2 procent van zijn bruto nationaal product uit aan defensie. Zweden is nog niet zo ver, maar werkt wel aan een versterking van zijn defensie-uitgaven.