Oprechte excuses, zelfinzicht of helemaal niks: wat heeft een ‘gecancelde’ persoon nodig om te kunnen terugkeren?

“De cancel- en wokecultuur is groot en is tegen ons.” Toen Johan Derksen vorige maand in een mediastorm belandde, legde hij de verantwoordelijkheid voor zijn situatie in de eerste plaats bij overgevoelige opiniemakers en niet bij zijn eigen gedrag. In de talkshow Vandaag Inside vertelde hij luchtig hoe hij vijftig jaar geleden een bewusteloze vrouw verkrachtte met een kaars. Een verhaal dat in de studio op gelach onthaald werd, maar dat veel kijkers kwaad maakte. Derksen zei in de nasleep van de commotie dat hij verkeerd begrepen werd en liet weten dat hij niet langer deel wilde uitmaken van het programma. Vandaag Inside werd afgevoerd, maar na ‘een goed gesprek’ met de directie van productiehuis Talpa zou Derksen zich gesterkt voelen om de talkshow vanaf maandag een tweede leven te bieden.

Initieel noemde een woordvoerder van Talpa de terugkeer van Derksen nog “voorbarig’” maar gisterennamiddag kwam de finale bevestiging.  In een verklaring bevestigde Talpa Network dat Vandaag Inside vanaf maandag opnieuw met Johan Derksen te zien zal zijn op de Nederlandse televisie. Hoe dan ook is het praatprogramma een van de sterkhouders in het avondblok van zender SBS6 en wordt telkens druk besproken. 

Alleen valt op dat de terugkeer al snel na de oorspronkelijke ophef gepland wordt. Zelfs Marc Overmars, de controversiële sportbestuurder die in februari ontslagen werd bij Ajax wegens grensoverschrijdend gedrag, moest langer wachten voor Royal Antwerp hem in maart als sportief directeur aanstelde. Sportcommentator Eddy Demarez verdween dan weer negen maanden van het scherm voor de VRT-top hem voor zijn kwetsende opmerkingen over de Belgian Cats vergaf. Hun verhalen zijn verschillend en lijken misschien anekdotisch, maar ze tonen wel aan hoe gevarieerd bedrijven met ‘gecancelde’ werknemers omgaan.

Volgens expert in crisiscommunicatie Tom De Bruyckere maken organisaties bij dergelijke controverses vaak een afweging tussen commerciële belangen en het oordeel van de publieke opinie. De uitlating van Derksen kostte Vandaag Inside bijvoorbeeld enkele sponsors, maar anderzijds blijft het programma wel razend populair. Een commerciële zender zal daarom niet snel geneigd zijn om de kip met de gouden eieren te slachten, al kunnen organisaties wel schade ondervinden als ze te vaak een oogje dichtknijpen voor wangedrag. 

De eigenaar van Talpa is bijvoorbeeld mediamagnaat John de Mol, een man die begin dit jaar nog in opspraak kwam toen duidelijk werd dat er achter de schermen van ‘zijn’ The Voice of Holland jarenlang seksueel machtsmisbruik plaatsvond. Zijn reactie op het gedrag van Derksen vormt een nieuwe kras op zijn blazoen. Bovendien is het volgens De Bruyckere onmogelijk om gedrag van bepaalde personen telkens weer te vergeven, uiteindelijk loopt het een keer fout. “De BBC hield ook jarenlang het hand boven het hoofd van Top Gear-presentator Jeremy Clarkson, maar uiteindelijk viel zijn gedrag niet meer te vergoelijken en werd hij ontslagen.”

Authenticiteit

De vraag blijft dan aan welke voorwaarden een ‘gecanceld’ publiek figuur moet voldoen om terug te keren zonder dat er opnieuw een hetze losbarst. Mediawetenschapper Simone Driessen, die aan de Erasmus Universiteit Rotterdam onder meer onderzoek doet naar cancel culture, gelooft dat oprechte excuses en zelfinzicht belangrijk zijn. Overmars en Derksen deden geen moeite om hun imago op die manier op te poetsen, maar een doorzichtige mediacampagne brengt ook geen zoden aan de dijk. Enkele maanden nadat de Nederlandse acteur en zanger Bilal Wahib in een livestream op Instagram een minderjarige jongen uitdaagde om zijn geslachtsdeel te laten zien, schoof hij aan bij een talkshow om zijn excuses aan te bieden. Zijn passage draaide uit op een sisser nadat de aanwezigen hem kritisch ondervroegen. “Zijn reactie kwam niet authentiek over, terwijl dat net heel belangrijk is in zo’n situatie”, zegt Driessen.

Precies aangeven hoelang mensen op de strafbank moeten zitten, is uiteraard onmogelijk. Iedereen tevreden houden zal nooit mogelijk zijn en daarom is het volgens De Bruyckere belangrijk om op een transparante manier over beslissingen te communiceren. Naast een gesprek met de ‘gecancelde’ persoon en de mogelijke slachtoffers is het daarom belangrijk om ook het publiek op de hoogte te houden. De terugkeer van Demarez naar Sporza was daar volgens de communicatie-expert een mooi voorbeeld van. Maandenlang werkte hij achter de schermen voor hij uiteindelijk in een openhartig interview vertelde hoe hij op de situatie terugkeek. “Dat levert meer op dan wanneer je als een duivel uit een doosje weer ergens opduikt.”

Ondanks alle inspanningen denkt Driessen niet dat het mogelijk is om de associatie met bepaalde vormen van wangedrag ooit te doorbreken. “Ik denk dat zoiets je altijd blijft achtervolgen, maar misschien wordt de impact op termijn wel kleiner.” Al blijft de vraag hoe machtig de cancelcultuur is als ‘slachtoffers’ sloten geld blijven verdienen bij dezelfde werkgever of hun tranen kunnen deppen met een vers contract bij een andere organisatie.