CHECK - Neen, documenten tonen niet aan dat Pfizervaccin maar in 12 procent van gevallen werkt

Heeft Pfizer heimelijk achtergehouden dat haar BioNTech COVID-19-vaccin (officieel BNT162b2, red.)  eigenlijk maar in twaalf procent van de gevallen werkzaam is tegen symptomatische besmetting? Het is een claim die snel het internet rondgaat nadat vorige week weer een 80.000-tal "Pfizerdocumenten" (zie grijs kader) was vrijgekomen. 

Verschillende Twitteraars geloven dat de documenten bewijzen dat Pfizer cruciale informatie achterhield en loog over de effectiviteit en bijwerkingen van haar vaccin. De veelbesproken gezondheidswetenschapper en coronabeleidscepticus Sam Brokken, bekend van zijn optreden in de omstreden docureeks "Tegenwind", spreekt zelfs over "lijken die uit de kast vallen."

 "Zowel de Food and Drug Administration als het Europees Geneesmiddelenbureau EMA beschikten over deze info en toch hebben ze het vaccin goedgekeurd", schrijft hij op de sociale netwerksite MeWe. 

Maar Brokken is lang niet de enige die de claim deelde. De vrijgave van een nieuwe lading documenten bracht ook op andere sociale media opschudding teweeg. Op Twitter regende het de afgelopen week berichten van Twitteraars die beweerden dat de nieuw vrijgegeven Pfizerdocumenten aantonen dat een vaccinatie maar in twaalf procent van alle gevallen werkt tegen symptomatische infectie, en dus niet in 95 procent zoals het Amerikaans farmabedrijf zelf ooit aangaf. 

In zowel het buitenland als in België en Nederland deed het bericht sterk de ronde. Verschillende Nederlandstalige tweets werden minstens enkele duizenden keren geliket en gedeeld. Internationaal ging het zelfs om tienduizenden retweets. 

Waar dat cijfer precies vandaan kwam, was in het begin niet meteen duidelijk.  Omdat het bij de nieuw vrijgegeven lading documenten om meer dan tachtigduizend bladzijden aan wetenschappelijke informatie gaat, is het als zoeken naar een naald in een hooiberg. Uiteindelijk blijkt het bewuste fragment niet eens in de vrijgegeven Pfizerdocumenten te staan. 

Het is de Amerikaanse biostatisticus Jeffrey Morris die weet te achterhalen dat een blogpost van econome Sonia Elijah de oorspronkelijke bron van het gerucht is. Elijah haalt een meer dan een jaar oud rapport van de FDA aan waarin het cijfer onrechtstreeks is terug te vinden. In het document staat: "Van de 3410 totale gevallen van verdachte maar niet bevestigde gevallen van Covid-19 in de studiegroep, kwamen 1594 voor in de gevaccineerde groep en 1816 in de placebogroep."

Op dit stuk tekst uit een jaar oud rapport van de Food and Drug Administration werd de claim gebaseerd:

Door het verschil tussen het aantal placebozieken en gevaccineerde zieken te delen door het aantal placebozieken, en dat resultaat te vermenigvuldigen met honderd*, kom je inderdaad op een vaccinatie-efficiëntie van net iets meer dan twaalf procent. 

*(((1816-1594)/1816)x100 = 12,22%)

Maar de redenering klopt niet, zo merkt ook professor Morris op. Het document spreekt duidelijk over "verdachte maar niet bevestigde gevallen". Het gaat met andere woorden om mensen met allerlei "verdachte symptomen", mogelijk coronagebonden zoals ademhalingsproblemen, een pas onstane hoest, hoofdpijn of koorts, maar ook verschijnselen zoals bijvoorbeeld katersymptomen of migraine. 

Uit een uitgebreid resultaatrapport dat Pfizer zelf publiceerde, komt ook naar voren dat de testpersonen zelf een dagboek van hun symptomen moesten bijhouden. Daarna werd een PCR-test afgenomen om het aantal daadwerkelijke besmettingen te meten. 170 van de in totaal 43.661 proefpersonen bleken corona te hebben. Daarvan kwamen er 162 uit de controlegroep die een placebo kreeg ingespoten en slechts 8 uit de groep met vaccinatie. Op basis daarvan  berekende Pfizer vervolgens dat de échte werkzaamheidsgraad van het vaccin 95 procent* bedraagt.

* (berekening = ((162 - 8)/162)x100 = 95,06%)

Kleine kanttekening: ook die 95 procent is een cijfer van twee jaar geleden. "Het zou me verbazen moest de werkzaamheidsgraad nog steeds zo hoog liggen", zegt professor Isabel Leroux-Roels, diensthoofd van het Centrum voor vaccinologie van de UGent. 

"Die 95 procent slaat op de derde studiefase waarin wetenschappers meestal in een perfecte setting werken. De realiteit is ondertussen veel complexer geworden door bijvoorbeeld nieuwe varianten", zegt professor Leroux-Roels. "Een nieuw cijfer durf ik er nog niet op te plakken. Na de derde Pfizerprik was er sprake van zestig tot zeventig procent werkzaamheid tegen de nieuwe Omikronvariant. "

"De werkzaamheid van een vaccin, niet alleen dat van Pfizer trouwens, neemt na verloop van tijd hoe dan ook af, vooral tegen milde doorbraakinfecties. Dat hoeft op zich geen slecht nieuws te zijn. Zulke doorbraakinfecties vallen goed mee en versterken vaak de immuunrespons. Vergeet niet: de vaccinatiecampagne was er in de eerste plaats op gericht om de ziekenhuizen te ontlasten van de ernstigere gevallen. Tegen zware infecties heeft het vaccin trouwens wél nog een hoge beschermingsgraad." 

Volgens professor Leroux-Roels blijft het daarom dan ook belangrijk om toch op vaccinatie in te zetten. "Vaccinatie blijft veiliger dan infectie want je weet nooit hoe ziek je zal worden. Een booster helpt ook om de werkzaamheidsgraad, en dus de kans ernstige ziekte te vermijden, weer voor enkele maanden naar boven te duwen."