Apenpokken verspreiden zich in Europa en Noord-Amerika: wat weten we erover? En moeten we ons zorgen maken?

Apenpokken behoren tot dezelfde virusfamilie als de gewone pokken of variola (voor alle duidelijkheid: niet te verwarren met de windpokken, varicella, wat een heel ander virus is). De eerste symptomen kunnen op griep lijken: koorts, spierpijn, keelpijn, gezwollen klieren. Daarna krijgt de patiënt uitslag of blaasjes op zijn of haar gezicht en dat breidt zich vaak uit naar andere delen van het lichaam. De blaasjes barsten open en vormen nadien korstjes. De meeste mensen herstellen binnen enkele weken van de ziekte. 

Er bestaan twee soorten apenpokken: een variant uit Congo en eentje uit West-Afrika. De variant die vooral in West-Afrika voorkomt is dodelijk in ongeveer één op de honderd gevallen, de variant die vooral in Congo voorkomt in zo'n één op de tien gevallen.

Dat lijkt een hoog risico, maar die statistieken zijn wel met een korrel zout te nemen. Ze zijn namelijk gebaseerd op uitbraken in Afrikaanse landen, waar de gezondheidszorg soms minder goed is en vaak enkel de allerernstigste gevallen worden gedetecteerd. Bij eerdere uitbraken in de VS of Europa zijn nog nooit sterftegevallen gemeld.

De variant die nu circuleert in verschillende landen is de West-Afrikaanse variant. Het virus lijkt ook op het eerste gezicht vrij mild te zijn, zegt de Nederlandse virologe Marian Koopmans in "De wereld vandaag" op Radio 1. 

In België zijn intussen twee gevallen bekend van mensen die met het apenpokkenvirus zijn besmet. Tussen hen bestaat naar verluidt een band: een feestje waarop ze allebei aanwezig waren. Ook de partner van een van deze twee patiënten zou symptomen vertonen, maar die worden nog onderzocht. Hoe dan ook is niemand tot nog toe zwaar ziek.

De gevallen in ons land zijn lang niet de eerste in Europa. Begin mei noteren ze in Engeland al een besmetting met de apenpokken. De patiënt is een man die recent van Nigeria naar het Verenigd Koninkrijk was gereisd. Sindsdien zijn er in het Verenigd Koninkrijk nog zeker 8 andere gevallen vastgesteld. 

Het virus duikt ook op in Portugal en Spanje. In Portugal zijn al zeker 14 mensen besmet, met nog eens 6 verdachte gevallen. Ook Spanje telt al 7 besmettingen en zowat 40 verdachte gevallen. Daarnaast zijn zopas ook in Italië en Frankrijk de eerste, officiële besmettingen vastgesteld. 

Ook aan de andere kant van de oceaan is het virus trouwens aanwezig. Een Amerikaan uit Massachusetts, die onlangs naar Canada reisde, is besmet. "We hebben op dit moment geen informatie die de patiënt in Massachusetts linkt aan de besmettingen in het Verenigd Koninkrijk", zegt Jennifer McQuinston van het Amerikaanse nationale gezondheidsdienst. "Ik denk wel dat we ons moeten voorbereiden op meer besmettingen." Ook Canada telt meer dan 20 verdachte gevallen. En zelfs in Australië wordt momenteel een geval van de apenpokken onderzocht.

In Centraal- en West-Afrika raken mensen vaak besmet door beten van knaagdieren en andere kleine dieren. Ook mensen kunnen het virus doorgeven, via lichaamsvloeistoffen en via contact met de zweren van een persoon met apenpokken. Al verspreidt het virus zich meestal niet erg snel onder mensen. "Met de gegevens die we nu hebben, lijkt het erop dat er nauw lichamelijk contact nodig is om het te verspreiden", zegt Brosius. 

Dat beaamt ook vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen): "Doordat nauw contact nodig is, raken vooral huisgenoten en soms ook gezondheidswerkers besmet."

De Wereldgezondheidsorganisatie houdt de verspreiding van het virus in Europa en Noord-Amerika nauwgezet in het oog en merkt op dat de nieuwe besmettingen met apenpokken verspreid zouden kunnen worden via seksueel contact.

"We zien besmettingen bij mannen die seks hebben met andere mannen", zo klinkt het. "Dat is nieuwe informatie die we goed moeten onderzoeken om de dynamiek van lokale besmettingen in het Verenigd Koninkrijk en sommige andere landen beter te begrijpen."

Hoe dan ook is het momenteel niet duidelijk hoe de verspreiding nu zo snel is kunnen gaan. "De meeste besmette mensen hebben geen link meer met landen waarvan we weten dat er apenpokken zijn", zegt Koopmans. "Ook niet alle mensen kennen elkaar. Dat zou kunnen betekenen dat er nog meer gevallen zijn waarvan we nog niet weten."

Vorige uitbraken, zowel in Afrika als in de VS en Europa, zijn vanzelf weer uitgedoofd. Maar nu zien we wel een nieuw fenomeen: er worden meerdere gevallen in verschillende landen tegelijk gerapporteerd. 

Er is hoe dan ook iets vreemds aan de hand, zegt Koopmans. Net omdat de verspreiding normaal niet zo snel verloopt als nu. "Het zou kunnen dat er hier iemand met uitzonderlijk veel virus aanwezig was op een groot evenement, waardoor veel mensen tegelijk besmet raakten", zegt Koopmans. "In dat geval zit je nog steeds met een korte transmissieketen."

"Maar het kan ook dat er iets aan de hand is met het virus zélf, waardoor het zich iets makkelijker verspreidt dan anders", besluit Koopmans. "Dat zijn zaken die verder moeten worden onderzocht."

Brosius sust: "Op basis van de gegevens die we nu hebben, denken we dat een wijde verspreiding naar de algemene bevolking eerder klein is. Maar het is zeker een situatie die we van heel nabij moeten opvolgen."

Ook Van Damme denkt dat dit beter in de hand te houden valt dan een coronavirus. "De meeste patiënten zullen letsels hebben, dus je gaat onmiddellijk zien dat ze een soort pokken hebben, in dit geval apenpokken. Het is dus ook veel gemakkelijker om aan bron- en contactopsporing te doen en die mensen te isoleren." 

"Tot op heden blijft de behandeling vooral ondersteunend", zegt Brosius. "Die is gericht op het vermijden van een secundaire, bacteriële besmetting van de huidletsels. Dus een goede hygiëne is heel belangrijk, eventueel ook ondersteund met een pijnstillende behandeling." Voor een antivirale behandeling lopen volgens Brosius een aantal onderzoeken.

Volgens Van Damme zijn er ook een aantal vaccins tegen de apenpokken in ontwikkeling. "Een daarvan is goedgekeurd en kan worden gebruikt, maar dat wordt nu nog maar op kleinere schaal geproduceerd. Het vaccin wordt vooral gebruikt om snelle interventieteams te vaccineren die aan de slag moeten in meer endemisch gebied (lees: Afrikaanse landen, red.). Moest dat nodig zijn, zal die productie dus moeten worden opgetrokken."

Wel bestaat er al een goedgekeurd vaccin tegen het "gewone", veel gevaarlijkere, pokkenvirus, dat intussen door massale vaccinatie is uitgeroeid. "Dat vaccin beschermt ook tegen de apenpokken", knikt Van Damme. "Maar nadat de pokken waren uitgeroeid, heeft men beslist om niet langer te vaccineren. Dat is heel logisch. Maar dat betekent ook dat mensen jonger dan 40 à 45 jaar niet meer zijn ingeënt tegen de pokken."