In kaart: hoe België een Europese uitzondering is voor het rijbewijs met punten

België telt meer verkeersdoden dan het Europese gemiddelde (56 tegenover 51 doden per miljoen inwoners), en terwijl de mortaliteit in het verkeer in vijftien jaar bijna gehalveerd is, zakt ons land verder weg op de Europese ranglijst, zo zegt Vias.

Het verkeersveiligheidsinstituut vergeleek het Belgische systeem om recidivisten op te volgen daarom met die van andere landen. “De hoofdconclusie is dat België achterophinkt als het gaat over opvolgen en straffen van zogenaamde lichte verkeersovertredingen”, zegt woordvoerder Stef Willems. Het gaat om overtredingen waarvoor de bestuurder niet rechtstreeks voor de rechtbank moet verschijnen, zoals lichtere snelheidsovertredingen, rijden onder invloed met een alcoholgehalte tussen de 0,5 en 0,8 promille, het gebruik van de gsm achter het stuur of rijden zonder gordel. 

“Het zijn allemaal overtredingen die meestal met een boete afgehandeld worden, zonder rekening te houden met eerdere veroordelingen”, zegt Willems. Dat gebeurt meestal enkel bij zware overtredingen.

Hoe werkt het rijbewijs met punten?

In de overgrote meerderheid van de andere Europese landen is dat niet zo. Op 32 Europese landen kennen er 27 een rijbewijs met punten, of in het geval van Denemarken en Finland een gelijkaardig systeem. België is samen met Zwitserland, Estland, Slovakije en Zweden het enige land zonder het systeem. 

Het principe is eenvoudig: een overtreding levert er naast een boete of andere straf ook een aantal min- of pluspunten op, afhankelijk van het systeem. Het puntensaldo van elke bestuurder wordt bijgehouden in een databank. Wie op 0 belandt of omgekeerd aan een bepaald aantal punten komt, verliest tijdelijk zijn rijbewijs. Nederland en Ierland hebben het enkel voor jonge bestuurders. 

Cursus

Alle beginnende Franse bestuurders starten hun ‘rijcarrière’ bijvoorbeeld met 6 punten. Zonder inbreuken krijgen ze er elk jaar 2 bij tot ze aan het maximum van 12 zitten. Bijna elke verkeersinbreuk kost naast een boete één of meerdere punten. Zo wordt een snelheidsovertreding van 1 km/u al met een punt bestraft. Het rode verkeerslicht negeren kost 4 punten, meer dan 50 km/u te snel of met meer dan 0,8 promille alcohol rijden 6. Elk afgetrokken punt wordt na 6 maanden zonder overtredingen opnieuw bijgeteld.

Wie op 6 punten belandt, krijgt een brief met de aanbeveling een tweedaagse verkeersveiligheidscursus te volgen. De cursus is niet verplicht, maar levert wel 4 nieuwe punten op. Wie uiteindelijk toch op 0 belandt, verliest gedurende een half jaar zijn rijbewijs en moet opnieuw zijn examens afleggen.

Ook Spanje werkt volgens het Franse systeem: bestuurders beginnen er met 8 punten en belanden na zes jaar zonder overtredingen op het maximum van 15. Overtredingen leveren 2, 3, 4 of 6 minpunten op, bij 0 punten volgt een rijverbod van een half jaar. Ook hier verhoogt een tussentijdse cursus volgen het saldo van wie niet meer op het maximum staat.

In Duitsland werkt het omgekeerd, waarbij bestuurders met 0 punten starten en per overtreding punten bijkrijgen. Bij 8 punten vervalt het rijbewijs gedurende minstens zes maanden. Maar ook bij 2 punten in één keer wordt al een tijdelijk rijverbod van enkele maanden uitgesproken. Een overtreding van 1 punt wordt na 2,5 jaar verwijderd, een overtreding van 3 punten zelfs pas na 10 jaar. Niet alle overtredingen worden echter met punten bestraft, bij snelheidsovertredingen van minder dan 21 km/u volgt bijvoorbeeld enkel een boete.

Noorwegen kent een strafpuntensysteem volgens het principe van 2 of 3 strafpunten voor 12 middelzware overtredingen. Voor beginnende bestuurders worden die strafpunten verdubbeld. Als de drempel van 8 punten bereikt is, wordt het rijbewijs onmiddellijk ingetrokken voor een half jaar. Strafpunten blijven gedurende drie jaar geregistreerd. Na die drie jaar of na de zes maanden rijverbod (indien de grens van 8 punten bereikt was), komt de puntenstand weer op 0. 

Finland heeft niet echt een puntenrijbewijs, maar er bestaat een relatief eenvoudig systeem waarbij het aantal overtredingen uit een lijst van gevaarlijke overtredingen geteld wordt. Elke autobestuurder die drie of meer overtredingen opstapelt in een tijdspanne van één jaar of vier of meer  in twee jaar, krijgt automatisch een rijverbod. Dat duurt één tot zes maanden, afhankelijk van de ernst van de verkeersovertredingen in kwestie.

België erg mild

Een ander groot verschil met de rest van Europa is volgens Vias dat België voor een aantal overtredingen wel erg mild is. Drie keer in twee jaar tijd betrapt worden op rijden met een promille van 0,7 g/l wordt bij ons bijvoorbeeld niet geregistreerd als herhaalde overtreding. In de praktijk kunnen bestuurders dus een oneindig aantal van dergelijke overtredingen opstapelen.

In geen enkel ander onderzocht land kan dat. In Zwitserland verschijnt iemand die rijdt met een promille van 0,7 g/l bij de eerste keer al meteen voor de rechter. De procedure is gelijk aan die in het Verenigd Koninkrijk, waar elk promillage boven de wettelijke drempel van 0,8 g/l altijd voor de rechtbank komt. In Noorwegen, waar de limiet al op 0,2 promille ligt – bij ons is dat 0,5 – wordt de boete gebaseerd op het maandloon. Bij meer dan 0,8 promille bedraagt de boete bijvoorbeeld 1,5 keer het brutosalaris.

Ook voor gsm-gebruik blijft België vergevingsgezind. In theorie kan de inbreuk voor de rechtbank gebracht worden, maar “op de grote meerderheid van de overtredingen volgt alleen een boete”, zegt Vias. “De Belgische praktijk wijkt dan ook sterk af van de meeste andere onderzochte landen, waar telefoneren met een telefoon in de hand systematisch in het sanctiesysteem is opgenomen en bij recidive uiteindelijk zal leiden tot intrekking van het rijbewijs en bijbehorende maatregelen.”

Voor kleinere snelheidsovertredingen gelden in bepaalde landen zoals Portugal en Zwitserland wel vergelijkbare straffen als in België. Andere onderzochte landen, zoals het voorbeeld van Frankrijk, maar ook het Verenigd Koninkrijk, zijn erg strikt in het bestraffen van kleine snelheidsovertredingen.

Hybride

Vias pleit in de conclusie van zijn studie nu voor een hybride systeem van het rijbewijs met punten. Ook lichtere overtredingen moeten systematisch opgevolgd worden, maar niet per se met automatische gevolgen zoals elders. Vanaf een bepaalde drempel aan overtredingen of punten zou het aan de politierechter zijn voor een beoordeling. 

“Nu kunnen bestuurders over de jaren heel zo veel kleinere overtredingen begaan als hun portefeuille aankan”, zegt Willems. “Dat contrasteert met de strafpunten- en andere systemen die in andere landen bestaan, waar een limiet staat op het aantal van dergelijke overtredingen dat men gedurende een bepaalde periode mag begaan. Vanwege het duidelijke veiligheidsrisico is het onaanvaardbaar dat bepaalde bestuurders dit soort van risico’s in het verkeer kunnen blijven opstapelen, zonder daar ooit aansprakelijk voor te worden gesteld.”

Vias benadrukt wel dat een rijbewijs met punten op zichzelf niet zaligmakend is, en een sluitstuk moet zijn van een efficiënt verkeersveiligheidsbeleid, met bijvoorbeeld ook een hogere pakkans. “Noorwegen, dat het strafpuntensysteem pas in 2004 heeft ingevoerd, presteerde lang daarvóór bijvoorbeeld ook al bijzonder goed. Net als Zwitserland, dat geen strafpuntensysteem heeft ingevoerd.”