‘Bizar: bijna 90 procent van de Amerikanen is gewonnen voor logische wapenwetten, maar ze raken niet gestemd’

Hoe wordt er in de VS gereageerd op het nieuws?

“Zoals gebruikelijk met grote afschuw. Zo’n schietpartij is natuurlijk altijd heel erg, maar het gaat hier nu wel om heel jonge kinderen die als poppetjes zijn neergemaaid door de schutter. De impact daarvan is altijd groter.”

Uit de manier waarop u antwoordt, blijkt de routine van dat soort reacties.

“Het zegt iets over je beschaving. Zulke schietpartijen - op scholen, in winkelcentra of bioscopen - komen structureel voor. Dat betekent ook dat zulke plaatsen veel meer beveiligd worden. Als je in Amerika binnenkomt in een school, zit daar een veiligheidsbeambte. Nou, ik weet niet hoe dat in Vlaanderen zit, maar in Nederland zit daar toch gewoon een conciërge die je welkom heet. Dat zegt al een heleboel. Amerika heeft een heleboel mooie dingen, maar ik vind dit wel de lelijke kant ervan.

“Amerikaans president Joe Biden vroeg zich vannacht terecht af waarom zulke schietpartijen niet plaatsvinden in landen als Australië of in Europa. Ook bij ons zijn er mensen die doordraaien en tot vreselijke dingen in staat zijn. Maar waarom komen zulke schietpartijen dan zoveel minder voor dan in de VS? Dat heeft natuurlijk te maken met de grote hoeveelheid wapens in de Verenigde Staten. Maar ook wel een beetje met de verheerlijking van de wapencultuur die wij niet kennen. Voor veel Amerikaanse burgers is het doodnormaal om je kind mee te nemen naar de wapenwinkel.”

Waar komt die obsessie met wapens vandaan?

“Dat begint aan het eind van de achttiende eeuw wanneer de Amerikanen zich vrijvechten van Groot-Brittannië. Dat is natuurlijk met wapens gebeurd.

“Bovendien is de overheid in dat nieuwe, enorm uitgestrekte Amerika ver weg. Dat hebben heel wat Amerikanen graag. Eigenlijk zijn de Verenigde Staten veel meer dan Europese landen als België of Nederland, van onderuit opgebouwd. Als je dat mythische beeld van de geschiedenis koestert - dat je die vrijheid moet handhaven aan de hand van het tweede amendement uit 1791 - dan krijg je zo’n explosieve situatie als vandaag. Maar dan in een heel andere tijd, met semiautomatische geweren.”

Het is ook niet dat Texas de staat met de strengste wapenwetgeving is?

“Neen, het is echt een cowboystaat. In september vorig jaar werd er een wet aangenomen die het nog makkelijker maakt om met je wapen in het openbaar rond te lopen zonder toelating op papier. Je kan dus gewoon op straat lopen met een wapen in de holster aan je riem. Dat is natuurlijk vragen om problemen. Er zijn in Amerika meer wapens dan mensen. In staten als Texas zijn er veel mensen die hele verzamelingen wapens hebben en daar zeer trots op zijn.

“Kortom, het is in de geschiedenis zo gegroeid. Alleen leven we nu in 2022 en zien we de vreselijke gevolgen van dat wapenbezit. Dat is helemaal anders dan in onze landen, en ook wij hebben mensen die doordraaien. Maar als je geen wapens in huis hebt, heeft dat niet het effect zoals in de VS.”

Hoe komt het dan dat er zo moeilijk iets tegen gedaan kan worden? Wetgeving die wapenbezit inperkt, raakt maar niet gestemd.

“Je mag zelfs gerust zeggen dat hetzelfde geldt voor heel voor de hand liggende wetten die bijvoorbeeld wapenmarkten op het platteland aan banden moeten leggen. Of wetten die background checks iets langer laten duren, zodat je echt goed kan onderzoeken of iemand een crimineel verleden heeft voor hij een wapen kan kopen.

“Daar stuit je toch al snel op de National Rifle Association (NRA). Dat is een machtige lobbyorganisatie. Veruit de meeste Republikeinse en een aantal Democratische Congresleden krijgen heel veel geld van de NRA. En zoals ze in Amerika zeggen: money talks. Dat is ook een ziekte van de Amerikaanse politiek: dat geld zo’n enorme rol speelt.”

Hoe dan?

“Voor de verkiezingscampagnes. Niet alleen voor een presidentiële campagne heb je veel geld nodig, ook voor een Congreszetel. Daar gaan miljoenen in rond. Dan helpt het wel heel erg als je plots een cheque krijgt van de NRA.

“Wat echt interessant is: bijna 90 procent van de Amerikanen vindt dat zulke common sense-wetten - dus het inperken van wapenmarkten of background checks - moeten worden aangenomen in Washington. Ook heel wat Republikeinse kiezers dus. Maar het bizarre is dat de vijftig Republikeinse senatoren dat toch tegenhouden. Voor een belangrijke wet zoals deze heb je zestig stemmen nodig. De verdeling is vijftig Democraten, vijftig Republikeinen. Maar die senatoren zitten vast aan de leiband van de NRA.”

Hoe werkt dat? Als zij instemmen met bijvoorbeeld background checks krijgen ze geen cheque van de NRA meer?

“Klopt. Dan krijg je gelijk een kandidaat tegenover zich die wel gesteund wordt door de NRA. Dan wordt het plotseling een moeilijk verhaal om opnieuw verkozen te raken. Daarenboven is het platteland - waar meer conservatieve mensen wonen - sterk vertegenwoordigd is in de Senaat. Elke staat heeft twee senatoren, of het nu een grote of kleine staat is. Dat betekent dus dat hele dunbevolkte staten toch twee zetels krijgen en het hele conservatieve geluid toch doordringt in de politiek.

“Je zou toch verwachten dat er ergens een kantelpunt bereikt wordt nu het aantal schietpartijen zo toeneemt in de Verenigde Staten. Maar eigenlijk zeggen we dat na iedere grote schietpartij: ‘Nu zal het toch veranderen?’ Terwijl nadien alleen maar blijkt dat het zo moeilijk is om dat te doen. Dat zie je nu al: de eerste geluiden van Republikeinse senatoren duiken al op dat het ‘niet de wapens zijn die doden, maar de mensen die de trekker overhalen’.”

President Biden reageerde erg emotioneel op de schietpartij en vroeg zijn collega-politici om iets te doen - net als president Barack Obama in 2012, na het drama in Sandy Hook waarbij 26 mensen om het leven kwamen. Kunnen Amerikaanse presidenten niet zelf meer doen?

“Je kan federaal in theorie wel iets doen, maar dat is op dit moment politiek onmogelijk. Vooral de staten regelen de wapenwetgeving voor een belangrijk deel. Dan zie je dat de staat Californië, met veel grote steden, strengere wapenwetgeving heeft. In een staat als Texas zie je dat veel minder.

“Het was eigenlijk een beetje een wanhopige president vannacht. Hij stelde allerlei vragen, maar kwam eigenlijk niet met antwoorden. Het is nu verkiezingstijd: hopelijk zijn er genoeg Republikeinse kiezers die hun kandidaten hierover aan de tand voelen.”

Wat is er wel mogelijk?

“Wat ik wel zie gebeuren, is dat ook belangrijke opinieleiders hun verantwoordelijkheid opnemen, bijvoorbeeld uit de sportwereld. Zo was er de NBA-coach Steve Kerr die op CNN zei genoeg te hebben van al die minuten stilte en bloemen. Maar evengoed gaan die stemmen op in de rap-scene of bij jonge mensen. Als die beweging steeds groter wordt, kan er iets gebeuren.

“Maar het is wel de Amerikaanse ziekte. En ze zit in de ziel van veel Amerikanen. Het is niet op een-twee-drie op te lossen. De polarisatie is zo groot in de Verenigde Staten dat gematigde krachten, zoals president Biden, echt onder druk staan. De bereidheid tot compromis is in de loop van jaren alleen maar afgenomen. In 1994 bestond er nog een assault weapons ban die een aantal semiautomatische wapens op landelijk niveau verbood. Tien jaar later moest die wet verlengd worden en is dat niet gebeurd, tot op de dag van vandaag. Daaraan kan je zien dat die polarisatie in Amerika zo groot is.”

Maar er worden wel initiatieven genomen?

“Klopt, in het Huis, waar de Democraten de meerderheid hebben. Er spelen twee wetten. Eentje waarbij de background checks verlengd zouden moeten worden en nog een tweede wet die wapenmarkten op het platteland zou moeten reguleren. Maar die wetten stuiten op verzet in de Senaat, waar de Republikeinse senatoren ze tegenhouden. Daar werd vannacht ook meteen op gewezen: dat er tien Republikeinse senatoren nodig zijn om die wetten te stemmen. Maar dat ligt lastig. Zij zitten aan de leiband van Donald Trump, ook al zo’n aanhanger van de NRA.

“De hoop is dus gevestigd op de publieke opinie die omkantelt. Bij jonge Amerikanen zie je dat nu al. Het is toch bemoedigend dat 90 procent van de Amerikanen zegt te vinden zijn voor twee bovengenoemde wetten.”

Uit een onderzoek van Pew Research Centre uit 2021 blijkt wel dat slechts 53 procent van de Amerikanen gewonnen is voor striktere wapenwetgeving. Een percentage dat bovendien daalt. Enig idee hoe dat komt?

“Dat komt zeker door de polarisatie. Je zag ook dat sommige mensen de hakken in het zand zetten om wapendracht te verdedigen toen presidentskandidaat Hillary Clinton voorstelde om wapenbezit aan te pakken bijvoorbeeld.

“De twee wetten die ik net noemde waar 90 procent wel voor gewonnen is, dat zijn wetten die slechts de randen van het wapenbezit raken. Want vraag je diezelfde mensen of het goed is dat je een wapen hebt, zullen ze daar wel ‘ja’ op zeggen. Dat maakt het zo moeilijk.”