Amazone was allesbehalve onbewoond: eeuwenoude steden ontdekt

Het onderzoek doet verder afbreuk aan het beeld dat de Amazone vroeger grotendeels onbewoond was. De dichte begroeiing van het regenwoud zou de aanleg van drukke steden simpelweg onmogelijk hebben gemaakt, klonk het sinds de jaren zestig. Wetenschappers zetten daar sindsdien steeds meer vraagtekens bij, mede door de ontdekking van oude landbouw. Dit nieuwe onderzoek, dat woensdag verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, toont voor het eerst een netwerk van steden in de Boliviaanse Amazone. De oudste steden, zo groot als sommige middeleeuwse Europese steden, stammen uit de 5de eeuw voor Christus.

Twintig jaar geleden begon de Duitse hoofdonderzoeker, archeoloog Heiko Prümers, met het surveilleren van de honderden vierkante kilometers savanne. Het zoeken naar sporen van een oude beschaving in de Amazone is uitdagend, omdat van eventuele steden nu niet veel meer dan heuvels en greppels resteren. Stenen gebruikte men destijds nog niet, aarde en hout waren de belangrijkste bouwmaterialen.

Toch stuitten Prümers en zijn team, in samenwerking met de Boliviaanse overheid, op aanwijzingen voor stedelijke bebouwing. Na drie jaar meten brachten ze bijna een hectare aan grond in kaart, waaruit aangelegde heuvels, kanalen en wegen tevoorschijn kwamen: een stad van voor de Spaanse kolonisatie.

Lichtreflecties

Prümers wilde echter bewijzen dat het hele gebied waar hij naar keek, van zo’n 200 vierkante kilometer, structureel was bebouwd met steden en dorpen. Hij gebruikte daarvoor een in de archeologie relatief nieuwe technologie, genaamd ‘lidar’. Zoals een radar de omgeving in beeld kan brengen met weerkaatsende geluidsgolven doet lidar dat met licht (daar staat de ‘l’ voor). De archeologen vlogen in een helikopter over de Boliviaanse Amazone en schenen met speciale lichtstralen op de grond. Die lichtstralen weerkaatsten van het oppervlak en werden weer opgevangen door de helikopter te worden opgevangen. 

Aan de hand van de tijd dat de lichtstralen onderweg waren geweest, maten de onderzoekers hoe ver weg alle structuren op de grond en de begroeiing daarboven waren, wat een driedimensionale kaart van de savanne opleverde. Ze filterden de begroeiing weg uit de driedimensionale kaart. Na die ‘digitale ontbossing’ werden de contouren van steden van weleer zichtbaar. Archeologisch gezien zeer waardevol, maar ook ecologisch verantwoord: “We kapten bomen met onze rekenmachines, niet met bijlen”, zegt Prümers.

Piramide van 20 meter hoog

De structuren die verschenen, waren overduidelijk door de mens aangelegd: in de grootste stad, een kilometer in lengte en breedte, stond een piramide van zo’n 20 meter hoog. Eromheen vonden de onderzoekers U-vormige structuren. Die lijken op de structuren in het Andes-gebergte waarvan bekend is dat ze religieuze ceremoniële functies hadden. Om het geheel lagen drie ringvormige, defensieve wallen, die laten zien dat de stad door de eeuwen heen was gegroeid, van circa 500 tot 1400. Ten slotte stuitte Prümers met zijn team op wegen, kanalen en grote waterbassins.

Het team bezocht deze steden en dorpen op de grond. Bij twee locaties deden de onderzoekers opgravingen en vonden ze keramiek en bewerkt bot. “Alledaagse spullen die bewijzen dat dit echt nederzettingen waren”, zegt Prümers.

“Fascinerend en overtuigend”, noemt Martin Berger, archeoloog aan de Universiteit Leiden, het onderzoek. Het maakt volgens hem “een einde aan vijftig jaar discussie over de bewoning van de Amazone”, en toont aan dat er wel degelijk een complexe cultuur was. Hoe die cultuur er precies uitzag, is nog onbekend. Daarvoor is vervolgonderzoek nodig. 

Het is nog altijd niet bekend hoeveel mensen er precies in Latijns-Amerika woonden voor de komst van de Europeanen. Dat komt doordat de ziektes die de kolonisten meebrachten de inheemse bevolking aantastten. Daardoor is er weinig vastgelegd over de volkeren.