Welke rechten heeft een olifant? In New York buigt de hoogste rechter zich over het lot van een ‘depressieve’ olifant

Advocaten Liddy Stein en Monica Miller bepleitten afgelopen woensdag in de rechtbank dat hun cliënt vrijheid verdient. Happy, het onderwerp van de zitting, is een Aziatische olifant in de dierentuin Bronx Zoo in New York. Namens dierenrechtenorganisatie Nonhuman Rights Project (NhRP) proberen de advocaten het hooggerechtshof van de staat New York te laten erkennen dat de olifant onrechtmatig gevangen wordt gehouden. NhRP wil dat Happy de rechten van een ‘persoon’ krijgt en overgeplaatst wordt naar een opvang.

Olifanten zijn sociale, intelligente dieren die in families leven. Maar Happy, vernoemd naar een van de zeven dwergen uit de Disneyfilm Sneeuwwitje, leeft sinds 2006 alleen. De dierenrechtenorganisatie meent dat ze eenzaam en depressief is, vooral in de winter, als ze in een gesloten verblijf zit. Ze werd in 1971 met zes andere olifantenkalveren gevangen in Thailand en naar de VS gebracht. Sinds 1977 woont ze in de Bronx Zoo.

Emotionele problemen

“Happy wiegt veel heen en weer, beweegt haar poten. Dat is gedrag voor een olifant met emotionele problemen of met fysieke problemen, met haar poten bijvoorbeeld,” stelt advocaat Stein. “Olifanten in het wild lopen kilometers per dag. Dat zit in hun aard, ze lijden als ze niet kunnen lopen.”

De actiegroep heeft namens de olifant een verzoek gedaan om ‘habeas corpus’, een rechtsmiddel om de wetmatigheid van iemands detentie te bepalen. Als de rechtbank oordeelt dat het ook van toepassing kan zijn op een olifant, betekent dat feitelijk dat Happy juridisch als een persoon wordt gezien.

Volwaardig

De gedachte: bedrijven, scholen en kerken worden voor de wet soms ook gezien als persoon, zodat ze vastgoed kunnen bezitten of contracten kunnen sluiten. Het idee van wie wettelijk meetelt als persoon is wel vaker bijgesteld. Zo werden vrouwen en zwarte mensen lang niet als volwaardig gezien. NhRP wil dat het mogelijk wordt de definitie verder uit te breiden naar sommige dieren en daaraan een recht op lichamelijke vrijheid te verbinden.

De rechters hadden daar veel vragen over. Wat betekent dat bijvoorbeeld voor boerenbedrijven en bezitters van gezelschapsdieren? Het hof van New York buigt zich de komende weken over de zaak en doet later dit jaar uitspraak.

Advocaat Stein vindt het al een overwinning dat Happy in het hof besproken werd. “Het hooggerechtshof in New York neemt maar 5 procent van de zaken waarin het om een oordeel wordt gevraagd aan. Dat wij worden gehoord, is geweldig en laat zien hoe belangrijk deze zaak is.”

De dierentuin wil niet reageren op de zaak. Happy heeft wel degelijk gezelschap en wordt verzorgd volgens alle richtlijnen, stelde de advocaat van de dierentuin in de rechtbank. Een andere olifant wordt apart gehouden omdat de twee niet met elkaar overweg kunnen, maar de dierentuin wijst erop dat ze elkaar wel kunnen horen en aanraken.

Spiegeltest

Een van de bewijsstukken van Happy’s advocaten is de uitslag van een zogeheten spiegeltest. Toen wetenschappers een gigantische spiegel in haar verblijf plaatsten en met witte verf een kruis boven haar rechteroog tekenden, herkende ze zichzelf in de spiegel. Ze trad daarmee toe tot het selecte gezelschap van zoogdieren die zelfbewustzijn kennen: apen, dolfijnen en mensen. De ‘spiegeltest’ moet in de rechtszaak bewijzen dat ze een autonoom, intelligent wezen is dat vermoedelijk empathie kent.

De dierenrechtengroep wordt gesteund door een reeks theologen, filosofen, juristen en olifantenkenners. Maar niet alle experts zijn het met hen eens. Frans de Waal, de gevierde Nederlandse bioloog die al jaren in de VS werkt, was betrokken bij de spiegeltest waarin Happy zichzelf herkende. Hij ziet ook dat ze ‘niet in ideale omstandigheden’ woont, maar vreest dat een oude olifant als zij in een opvang niet per se beter af is.

“Als je haar verplaatst, heb je grote kans dat ze niet geaccepteerd wordt in de groep waarin ze dan terechtkomt, en dat ze daar in een schuur komt te staan komt omdat ze niet geïntegreerd kan worden,” zegt De Waal.

Hij wijst erop dat een Japanse onderzoeker heeft gesignaleerd dat vissen zichzelf ook herkennen in een spiegel. De spiegeltest als signaal van voldoende ‘zelfbewustzijn’ om de olifant tot een ‘persoon’ te verklaren, lijkt hem daarom een twijfelachtig criterium. “Er is een goede kans dat zelfbewustzijn op een bepaald niveau bij allerlei dieren aanwezig is.”

Hoofd tegen de muur

Supporters van Happy demonstreerden vorige maand voor de ingang van de dierentuin. Marion Koenig, die vlakbij woont, zegt dat ze de olifant elke maand een keer bezoekt. “Soms slaat ze met haar hoofd tegen de muur”, zegt ze.

Annie Cook komt steun betuigen omdat ze van olifanten houdt en eenzaamheid haar raakt. Ze herinnert zich hoe moeilijk de lockdowns in de eerste pandemiejaren waren. “Ik zag mijn grootouders bijvoorbeeld snel aftakelen toen ze geïsoleerd waren. Je kunt je haast niet voorstellen hoe dat moet zijn voor een dier dat elke dág zo opgesloten zit, al zestien jaar.”