Te ziek om uit Pompeï te vluchten voor vulkaanuitbarsting: DNA-analyse lost 90 jaar oud mysterie op
Een rijke Romein die tweeduizend jaar geleden stierf bij de vulkaanuitbarsting in Pompeï, was waarschijnlijk te ziek om te vluchten. In zijn DNA ontdekten wetenschappers sporen van een bacterie die tuberculose veroorzaakt. Zo is een 90 jaar oud raadsel opgelost. Het is de eerste keer dat het volledig genoom (DNA) ontcijferd werd van een Pompejiaan.
Een gigantische vulkaanuitbarsting, en toch niet op de vlucht slaan. Dat was de bizarre ontdekking die archeologen in 1933 deden in de ruïnes van Pompeï. In 79 na Christus barstte de Vesuvius uit en veegde Pompeï volledig van de kaart - of liever: legde een deken van as en brokstukken over de Romeinse stad, die pakweg 20.000 inwoners telde. De plaats is een archeologische schat geworden, omdat de overblijfselen van mensen, menselijke activiteit en dieren tweeduizend jaar lang bijzonder goed bewaard bleven. Er werden al hele muurtekeningen, straten en winkels teruggevonden en de bedolven stad werd dan ook UNESCO werelderfgoed.
Te ziek om te rennen
In 1933 botsten archeologen daar op iets vreemds: twee mensen die bedolven raakten, maar niet leken te vluchten. Ze lagen in de eetkamer, gebogen op "triclinares", een soort van chaise longue waarop men indertijd vaak at (zie foto hieronder). Uit hun lichaamshouding leidden de onderzoekers af dat ze, in tegenstelling tot wat je zou vermoeden, niet aan het lopen gingen voor een ramp die zich midden op de dag plots voltrok.
Nu weten de wetenschappers misschien waarom het duo er op die manier ligt: bij een medisch onderzoek van de 35- à 40-jarige man vonden de onderzoekers symptomen van tuberculose en een DNA-analyse bracht sporen aan het licht van de bacterie die tbc veroorzaakt. Uit grondig onderzoek van een ruggenwervel bleek dat het om werveltuberculose ging: een ernstige vorm van tbc die ook wel de "ziekte van Pott" genoemd wordt en de ruggenwervels aantast, zoals zichtbaar op de foto. Waarschijnlijk was hij dus te zwak om te vluchten.
Behalve op het vlak van gezondheid waren ze waarschijnlijk geen sukkelaars, of toch zeker de man niet. De twee werden gevonden in het "Casa del Fabbro", ofwel het huis van de smid, al vermoeden onderzoekers intussen dat het eerder een meubelmaker was. Een succesvolle meubelmaker, zou je vermoeden: het huis vertoonde behoorlijk veel luxe voor die tijd, en was ruim genoeg voor een dertiental mensen. Mogelijk werden er in het huis ook andere beroepen uitgeoefend.
Archeologische primeur
Een zieke man en vrouw die overvallen werden door een catastrofe, het spreekt tot de verbeelding. Maar deze vondst is vooral van grote wetenschappelijke waarde: het is de eerste keer dat er van menselijke resten uit Pompeï een vollédig genoom "gesequencet" werd, het DNA volledig ontcijferd dus, en dat met beenderen die zo'n negentig jaar geleden al opgegraven werden. Uit een stukje van de schedel van de man werd poeder gemaakt, waaruit het DNA vervolgens door een machine "gelezen" werd.
Pompeï is als een foto van 79 na Christus. Nu hebben we een nieuwe mogelijkheid geopend om die te onderzoeken.
Met die gegevens kunnen de onderzoekers nu aan de slag om de genetische informatie van de man in kaart te brengen. Ze vergeleken zijn DNA met dat van een duizendtal anderen uit dezelfde periode en met het DNA van zo'n 400 moderne Euraziatische mensen. Ze vonden gelijkenissen met anderen uit de periode in die regio, maar ook met mensen uit Sardinië.
Dat is niet zo verrassend, omdat Romeinen toen veel rondreisden en het Rijk zich breed uitstrekte. Op dat moment telde de stad Rome alleen al één miljoen bewoners. Dat vertelt professor Gabriele Scorrano van de Universiteit van Kopenhagen, hoofdonderzoeker van de nieuwe studie, in het radioprogramma "Inside Science" van de Britse omroep BBC Radio 4. En dat leidde toen tot een hoge genetische variabiliteit in de bevolking. Moeilijk om grote conclusies uit te trekken dus.
Waarom is deze vondst zo belangrijk? "Pompeï is als een foto van 79 na Christus, van de populatie uit die tijd. Dat is een unicum in de wereld", benadrukt Scorrano. Nu kan er aan die foto dus genetisch materiaal worden toegevoegd. "We hebben een nieuwe mogelijkheid geopend voor mensen om deze populatie te onderzoeken."
Werken aan de slachtoffers van een natuurlijke ramp is een emotie die moeilijk te beschrijven is.
En ook onderzoeker Serena Viva, antropologe aan de Universiteit van Salento (Italië), is onder de indruk. "Werken aan de slachtoffers van een natuurlijke ramp, is een emotie die moeilijk te beschrijven is. Deze mensen zijn stille getuigen van één van de meest bekende historische gebeurtenissen in de wereld." En dat is niet overdreven: de uitbarsting van de Vesuvius was de dodelijkste ooit in Europa: tweeduizend mensen lieten het leven door de onmiddellijke impact ervan.