Biden beloofde een ‘eerlijk, geordend en humaan’ migratiebeleid. Wat is er van die beloften terechtgekomen?

De geur is onmiskenbaar. Aan de oever van de Rio Grande, tussen vuilniszakken en weggegooide kleding, wijst de politieman in het dichte riet. “Zie je?” zegt hij, “daar ligt iets.” Tussen de begroeiing tekenen zich de contouren af van een lichaam, een drenkeling, waarschijnlijk man. “Arme ziel. De rivier lijkt vredig, maar geloof me, dit is een levensgevaarlijke plek.” De agent wendt zich tot de overkant van het gladde, groene water, misschien vijftien meter breed. Daar begint – of eindigt – Mexico.

Even buiten Del Rio, Texas, staat de agent in de brandende zon te wachten op collega’s. Ze moeten het lichaam, de eerste vandaag, zien te bergen. “Emotioneel word ik niet. Dit is hier aan de orde van de dag.”

De Amerikaans-Mexicaanse grens kampt met historische migratiecijfers. De afgelopen maand werden er 234.088 immigranten aangehouden, het hoogste aantal ooit geteld in de Verenigde Staten. Niet iedereen overleeft de oversteek. Analisten verwachten deze zomer een verdere, steile toename van het aantal pogingen.

Die stijging heeft van migratie een netelige proeve gemaakt voor het presidentschap van Joe Biden. Een geducht wapen waarmee zijn Republikeinse tegenstanders hun witte, conservatieve achterban mobiliseren. Een gevoelige kwestie voor de progressieve vleugel van zijn eigen partij, die Biden nauwlettend op de vingers kijkt. En, niet in de laatste plaats, een humanitair drama aan de grens.

Als presidentskandidaat maakte Joe Biden van migratie zelf een hoofdthema in zijn campagne, een glashelder afzetpunt tegen het beleid van zijn rivaal. Donald Trump had extreme maatregelen doorgevoerd om asielzoekers buiten te houden, een muur gebouwd, jonge kinderen gescheiden van hun ouders en in kooien opgesloten. Biden zou afrekenen met “Trumps schadelijke asielregels”. In plaats daarvan beloofde hij een nieuw systeem dat “eerlijk, geordend en humaan” was.

Komt Joe Biden zijn beloften na?

Belofte 1: Trumps regels afschaffen

De zuidgrens van de VS bestrijkt meer dan 3.100 kilometer langs vier staten. Texas deelt de langste en wordt van Mexico gescheiden door de Rio Grande, een bochtige, verraderlijke rivier die soms woest is, dan een kabbelend stroompje lijkt. Volg de Rio Grande zuidwaarts en het grensgebied transformeert van leegte in een drukke, zwaar gemilitariseerde zone: wachttorens, pantserpatrouilles, witte zeppelins vol observatieapparatuur. Elke automobilist moet zich identificeren, niemand blijft onopgemerkt – alles voor de opsporing van illegale immigranten.

“Daarmee bedoelen ze iedereen”, zegt jurist Alexis Bay van Texas Civil Rights Project, een ngo die aan de grens de naleving van burgerrechten controleert. “Je komt het land alleen illegaal binnen, of je recht hebt op asiel of niet.”

Het is aan de zuidgrens fysiek onmogelijk om over te steken en op legale wijze asiel aan te vragen. Daardoor zien mensen zich voor de keuze gesteld: daar blijven, of hun leven wagen met een illegale, riskante overtocht

De afgelopen week was er veel te doen rond ‘Title 42’, een regel waarmee dragers van besmettelijke ziekten aan de grens kunnen worden geweigerd. Title 42 stamt uit 1944, voor soldaten met malaria of tbc, maar werd nadien nauwelijks toegepast. Tot Trump de regel in 2020 aanwendde om de grens te sluiten: met het coronavirus kon iederéén immers besmet zijn.

Volgens mensenrechtenorganisaties werd de regel misbruikt om het asielsysteem te manipuleren. Onder Title 42 hebben uitgewezen migranten geen recht op beroep, maar kunnen zij wel, soms binnen uren, worden uitgezet. Critici noemen dat een schending van internationale verdragen.

“We waren zo opgelucht toen Biden won”, zegt Alexis Bay. “Dat het eindelijk met die vermaledijde regel gedaan zou zijn.” Maar Biden schafte Title 42 niet af.

De kandidaat Joe Biden voerde campagne in een tijd van door de pandemie gesloten grenzen, wereldwijd, ook langs de klassieke migratieroute door Zuid-Amerika. Aanhoudingen aan de grens waren in 2020 met de helft afgenomen. Als president opereert Biden echter in een andere werkelijkheid: open grenzen en, volgens critici, de “aanzuigende werking” van een zelfverklaard “humane” president.

Van de 2 miljoen uitwijzingen onder Title 42, vonden er 1,4 miljoen plaats binnen Bidens termijn. Toen de rechter de regel onwettig verklaarde, ging Biden in beroep. Dat leverde hem lof op van conservatieven, en kritiek, van mensenrechtengroepen, medici en progressieven die een gebroken belofte zagen.

Pas nadat Senaatsleider Chuck Schumer en in april ook de baas van gezondheidsinstituut CDC zich publiekelijk tegen Title 42 hadden gekeerd, ging Biden overstag. Vorige maandag zou de regel worden opgeheven. Zou, want twintig Republikeinse staten spanden een rechtszaak aan en wonnen.

Biden faalde ook Trumps beruchte ‘Remain in Mexico’-beleid af te schaffen. Die regel dwingt migranten hun asielprocedure vanuit het buurland af te wachten. Biden stopte, maar de rechter floot hem terug. In december herstelde hij het ‘Remain in Mexico’-beleid, volgens een woordvoerder “onder dwang”. De zaak ligt bij het Hooggerechtshof – maar intussen besloot Biden wel de regel verder uit te breiden. Nu kunnen bijvoorbeeld ook migranten uit Haïti worden uitgezet, die sinds vorig jaar met tienduizenden naar de VS vluchtten.

“We waren hoopvol,” verzucht Alexis Bay in haar kantoor in grensstad McAllen, “maar Biden bouwt voort op Trumps beleid.”

Belofte 2: Geen langdurige detentie meer

Om de haverklap echoot er een hard, metalen gerinkel door de straten van Brownsville, de laatste stad op het zuidelijkste puntje van Texas. Hulpverlener Kelly Miller (36) weet waarom. “Kijk maar”, zegt ze, en wijst op een wit busje dat net parkeert. Uit de achterdeuren verschijnen personen in ketenen, omlaag geholpen door een gewapende beveiliger. Op straat worden hun enkels losgemaakt, hun polsen, om te verdwijnen achter een zwart scherm. “Over een uur kloppen ze bij mij aan”, zegt Miller.

De VS beschikken over ’s wereld uitgebreidste detentiesysteem voor immigranten, die soms maanden of zelfs jaren worden vastgehouden, wachtend op deportatie of asiel. Texas alleen telt al meer dan 14.000 gedetineerde immigranten, vastgehouden in regimes als van een reguliere gevangenis: cellen, hekken, op gezette tijden bezoek. Biden beloofde een einde aan deze praktijk.

“Daar hebben wij niets van gemerkt”, zegt Kelly Miller. Zij werkt voor Team Brownsville, een organisatie die dagelijks honderden uit detentie vrijgelaten immigranten begeleidt – iets wat de Amerikaanse overheid, ook onder Biden, nalaat. “Gedetineerden herken je aan hun voeten”, zegt Miller. “Hun veters worden afgepakt, zodat ze zich niet kunnen ophangen. Soms komen hier mensen aan op blote voeten.”

Aan de mensen uit het busje deelt Miller druk-en-sluitzakjes met gedoneerde goederen uit: zeep, tandpasta, pleisters, schoenveters. Sommigen dragen dikke truien, anderen een T-shirt. “Ik krijg ze ’s winters met zomerkleren of andersom”, zegt Miller. “Zo zie ik hoelang ze vastzaten.”

Biden ondernam stappen om dit systeem te hervormen: kinderen worden niet langer opgesloten, en vanaf volgend jaar wil hij de capaciteit van de centra verminderen. Toch is het aantal gedetineerde asielzoekers onder Biden gegroeid. Volgens Human Rights First zijn onder hen duizenden rechtmatige asielzoekers, onder wie slachtoffers van marteling en mensen op de vlucht vanwege geloof of geaardheid.

Niemand langs de grens weet waarom de een wordt vastgezet en de ander niet, of waarom iemand vrijkomt. Er bestaan slechts vage richtlijnen, over individuen geeft de staat nooit informatie. “Ik sta hier elke dag,” zegt Miller, “en ik kan je het systeem niet uitleggen.”

Belofte 3: Einde aan commerciële belangen

Op het eerste gezicht ziet het Rio Grande Detention Center in Laredo eruit als gewoon een gevangenis. Hekwerk, prikkeldraad en geblindeerde bussen. Voor de ingang wapperen drie grote vlaggen: een Amerikaanse, een Texaanse en eentje met daarop ‘Geo Group’.

Immigratie is in de VS niet alleen een overheidszaak, maar een business waaraan bedrijven miljarden verdienen. In opdracht van de staat runnen private beveiligers als Geo Group en CoreCivic hele detentiecentra. Biden beloofde dit te stoppen, want “geen bedrijf zou mogen profiteren van het lijden van wanhopige mensen”. De hygiëne en veiligheid in deze faciliteiten bleken vaak ondermaats.

In zijn eerste dagen tekende Biden een decreet dat de uitbesteding van het gevangeniswezen aan private partijen moest terugdringen – tot op heden laat hij dat voor immigratie na. In maart herinnerden honderd Congresleden Biden in een brief aan zijn campagnebelofte.

Nog altijd wordt ruim 70 procent van de migranten vastgehouden in commerciële complexen. Dit voorjaar besloot Biden wel om meer investeren in wat hij “alternatieven voor detentie” noemt, zoals enkelbanden, traceerapps en digitaal huisarrest. Daarvoor werd ingehuurd: BI Incorporated, een dochterbedrijf van Geo Group.

Belofte 4: Bouw muur stoppen

Opeens duiken ze op langs de Rio Grande: rijen torenhoge, roestkleurige spijlen. Je kunt je arm erdoor steken, maar een klein kind past er niet tussen. Na een paar kilometer stoppen ze, schijnbaar willekeurig, om verderop weer te beginnen. Is dit dan de Trump Wall? Een militair met een grommende hond haalt zijn schouders op. “Een deel ervan, sure.”

Het was de opzichtigste campagnebelofte van Donald J. Trump: The Border Wall. Die kwam onder Trumps termijn bij lange na niet af. Vervolgens schitterde ‘de Muur’ in de campagne van Biden: als hij werd verkozen, zei Biden op 5 augustus 2020, dan “zal er geen foot meer worden gebouwd”.

Volg de Trump-muur in Texas lang genoeg en je ziet ze vanzelf: gele graafmachines en mannen in hesjes. Ze trekken geulen waar straks dezelfde spijlen worden geslagen als verderop. Hier wordt gebouwd.

Biden heeft de voorziening beëindigd die Trump gebruikte om de muur te financieren. Maar in Texas heeft gouverneur Greg Abbott met een politieke truc – de grens tot rampgebied verklaren – meer dan een miljard dollar vrijgespeeld uit de staatskas. In Arizona doet gouverneur Doug Ducey iets soortgelijks. Zij bouwen rustig voort.

Trump legde ook obstakels neer. In zijn laatste dagen als president sloot hij miljoenendeals met verschillende bouwers, waar Biden niet zomaar onderuit kan. Fondsen die het Congres onder Trump uittrok voor de muur, moeten bij wet voor dat doel worden gebruikt – niet bouwen kan juridische consequenties hebben. Daarom besloot Biden vorig jaar toch enkele losse stukken van Trumps muur te verbinden in Texas, Arizona en Californië. Bouwen dus – volgens critici weer een gebroken belofte.

Belofte 5: Humaan, eerlijk en geordend

Het thema van migratie heeft, volgens recent onderzoek van The New York Times, geleid tot een schisma binnen het Witte Huis. Het team van experts dat Biden rekruteerde om het asielsysteem op de schop te nemen, heeft het Witte Huis, op een enkeling na, verlaten.

Voor Bidens progressieve medewerkers komen mensenrechten eerst, de pragmatisten zien ‘zachte’ migratiepolitiek als struikelblok voor de parlementsverkiezingen in november. Volgens rechts is het migratieprobleem dat er te veel mensen binnenkomen, volgens links hoe die mensen worden behandeld. Biden, in het midden, blijft met lege handen achter. Op beide kampen heeft de president niet echt een antwoord: de cijfers schieten omhoog én het systeem is niet verbeterd.

Het echte migratiedrama voltrekt zich intussen aan de andere kant van de grens. Aan de Mexicaanse kant zijn reusachtige, woekerende tentenkampen ontstaan waar soms hele gezinnen onder onhygiënische, onveilige omstandigheden hun lot afwachten. Op het Plaza de Americas, in het Mexicaanse Reynosa, net over de grens van McAllen, rekruteren de kartels vrijelijk voor hun smokkelroutes. De VS raden hun eigen burgers een bezoek aan deze plekken af, maar zetten er wel migranten uit.

“Zolang de enige manier om kans te maken op asiel een illegale overtocht is,” zegt Alexis Bay, “brengen we actief mensenlevens in gevaar en creëren we een verdienmodel voor smokkelaars.”

De politieagent aan de oever van de Rio Grande, weet inmiddels welke kleur polsbandje hoort bij welk kartel. Zo’n bandje krijg je alleen als je hebt betaald, zegt hij: niet voor een behouden vaart, maar voor het recht om over te steken. “Zonder bandje schieten ze je in de rug.” De kleuren helpen hem dan weer inschatten van waar langs de grens de lijken zijn komen aandrijven.