‘Helmut Newton liet vrouwen macht uitstralen, ook al waren ze schaars gekleed’

Lieve Blancquaert: ‘Newton wist dat naakt goed verkoopt’

“Newton had een gigantische bewondering voor het naakte lichaam, daar kun je niet omheen. Toch ontdek je bij hem nooit een ranzig kantje. In geen enkel beeld zul je hem op vulgariteit betrappen, al bewandelde hij soms een dunne lijn. Die gigantische afdrukken van die Big Nudes zijn ware tijdsdocumenten. Je ziet volop schaamhaar en okselhaar, dat kan nu bijna niet meer. Daaraan merk je toch hoe onze blik op naakt drastisch veranderd is. Newton wist natuurlijk maar al te goed dat naakt decoratief en prikkelend was én goed verkoopt. Het was prima handel. Toch bleek hij iets rauwer dan bijvoorbeeld een tijdgenoot zoals Jeanloup Sieff.

“En dan is er nog zijn onnavolgbare humor. Kijk maar naar de foto waarbij Pina Bausch in een krokodil zit geprangd. Het is bijna een synthese van zijn oeuvre. Ook de decors en architectuur zijn behoorlijk van tel bij Newton. Mijn eigen werk is natuurlijk niet echt glamoureus te noemen, maar ik heb toch wel iets van hem opgestoken. Hij werkte veel met kunstlicht en gebruikte daarbij in de studio vaak één eenvoudige lichtbron. Dat doe ik ook af en toe.

“Ik hou meer van zijn zwart-witwerk, maar het is bekend: zwart-wit maakt alles meteen esthetischer. Met kleur werken is veel complexer, je moet veel meer orde in de chaos scheppen. Ook dat kon hij wel. En hij behandelde zijn modellen met respect – het waren vaak de groten der aarde van toen. Je merkt dat ze veel vertrouwen in hem hadden. Ze spraken achteraf ook mooi over hem. Hij liet ze sterk in hun schoenen staan.”

Anton Corbijn: ‘Met minimale middelen een maximaal effect’

“Welke fotograaf zou niet Helmut Newton willen zijn? Gewoon, af en toe. Omringd door sterke vrouwen van wie je dan geweldige foto’s maakt, en van wie zelfs de meest ‘normale’ foto seksualiteit ademt.

“Dat dacht ik toen ik als beginnend fotograaf net begon rond te kijken. De kracht die zijn foto’s hebben, is met de jaren niet minder geworden. Hij wist met minimale middelen een maximaal effect te creëren.

“Simpel zo op het eerste gezicht, maar dat is het natuurlijk nooit echt. De spanning die hij kon creëren in een foto, is die van een regisseur van een film. Hij zat vol ideeën, was speels en superbazig tegelijkertijd.

“Wij hadden ooit een lezing voor een groot publiek, op een avond in Zweden, na elkaar, en zijn manier van werken bleek niet veel van die van mij te verschillen. Maar de resultaten wel.

“Vaak je eigen locaties vinden, steeds grotere rondjes om je hotel lopen tot je iets hebt gevonden. Een camera en twee lenzen. Ik ben altijd een fan gebleven.”

Het werk van Anton Corbijn is nog tot november te zien in de expo Hollywood van de Helmut Newton Foundation van het Museum für Fotografie in Berlijn. Meer info: helmut-newton-foundation.org

Harry Gruyaert: ‘Hij zou het in deze wereld moeilijker hebben’

“Alles wat Helmut Newton deed, was uitermate geënsceneerd. Hij speelde met contrasten en had geestige ideeën: een prachtige vrouw naakt in een wassalon zetten, dat soort dingen. Maar zelf vind ik Peter Lindbergh, uit datzelfde tijdperk, stukken interessanter. Bij hem sprak uit zijn werk een daadwerkelijke liefde voor vrouwen, terwijl Newton toch vooral met het lichaam experimenteerde, kledij vond hij minder belangrijk. Richard Avedon, Irving Penn, Sarah Moon en Paolo Roversi interesseren me meer. En mag ik in het genre van de modefotografie ook op het oeuvre van Guy Bourdin wijzen? Hij deed echt bijzondere dingen in kleur en ging soms ook heel speels te werk.

“Natuurlijk, Newton zou het nu, in deze wereld van politieke correctheid, wel moeilijker hebben. Hij wist af en toe te choqueren. Nu gaat het er braver aan toe. Als ik er een foto van Newton mag uitpikken, dan die waarop hij zichzelf fotografeerde in een regenjas, Selfportrait with Wife and Nude (1981), voor Vogue, met zijn vrouw June en een naaktmodel. Ik geloof dat het een reclamebeeld was voor regenjassen en dat het model er dus zelf geen droeg. Amusant. In ­ieder geval heb ik meer bewondering voor heel goede professionals dan voor wie uitdrukkelijk zegt: ‘Je suis un artiste.’ Vakmanschap had Newton alleszins.”

Bruno V. Roels: ‘filmisch, glamoureus, speels en zeer erotisch’

“In fotoland gaat het vaak over de male gaze: mannelijke fotografen ontsnappen moeilijk aan de typische clichés als ze dames fotograferen. De modellen verliezen hun macht en worden geobjectiveerd. Een zeer terechte discussie, want ik vind dat soort fotografie doorgaans niet bijster boeiend. In mijn eigen werk komen om die reden trouwens geen naakten voor.

“Bij Helmut Newton ligt dat helemaal anders: de vrouwen op zijn foto’s stralen wél macht uit, ook al zijn ze vaak schaars gekleed. De manier waarop ze in de camera kijken, vertelt de toeschouwer dat ze heel bewust én met veel plezier een rol in een overdreven fantasie spelen. Verder zorgen de kleren of het gebrek eraan, de accessoires én de omgeving voor een zeer unieke beeldtaal. Net als de manier waarop Newton licht en schaduwen gebruikt. Zijn beelden zijn filmisch, glamoureus, speels en zeer erotisch. Geen wonder dus dat hij zo’n succesvol modefotograaf was.

“Wat me ook heel erg aan Newtons oeuvre charmeert, is dat hij vaak met zijn vrouw June samenwerkte, ze komt zelfs in heel wat beelden voor. Ze wordt zijn muze genoemd, maar was evengoed zijn artdirector. Ik vermoed dat ze een aanzienlijk aandeel had in zijn succes.

“Onlangs had ik een gesprek over welke kunst ik zou kopen als ik belachelijk veel geld had. Direct noemde ik Newton. De volgende dag werd een van zijn werken voor meer dan 2 miljoen dollar verkocht. Het is altijd confronterend te horen hoeveel een droom kost.”

Murielle victorine Scherre: ‘Hij peuterde het vernis eraf’

“Helmut Newton slaagde erin de mens te verheffen tot een kunstwerk, een goddelijke verschijning. Ik ben zelf al twintig jaar professioneel naar mensen aan het staren en ik kan er ook nooit genoeg van krijgen. Newton kan die momentopnames vastpinnen in de tijd. Ik hou het meest van zijn unstaged beelden, die neigen naar documentaire.

“Ik heb mode gestudeerd, dus ik veronderstel dat ik op die manier zijn werk leerde kennen. Zowel in bovenkledij als in lingerie maakte hij iconische beelden. Ik ben geboren in 1977 en groeide dus midden in die ‘newtoneske’ periode op. Er speelde een enorme alleenheerschappij op het gebied van schoonheid en beeldtaal. Een mooie vrouw was mager en perfect, te allen ­tijde. Uitgelopen lippenstift was het enige wat haar tijdelijk een menselijke status verstrekte. Mijn lievelingsbeelden van Newton zijn dan ook die waarop hij het vernis eraf peutert en zo de mens terugvindt. Dat is ook wat ik met La Fille d’O (Scherres lingeriemerk, red.) ambieer.

“Zijn werk op polaroid vind ik nog steeds het mooiste. Analoog fotograferen maakt je een tragere, bewustere fotograaf. Nu maken we geen foto’s meer. We houden onze vinger op de knop én selecteren en kadreren later wel. Ik vind dat minder spannend.

“Pas als je net zoals Picasso de materie beheerst en er vrij mee kunt spelen, weet je dat je goed bezig bent. Bij Newton is dat zo. Het lijkt alsof iedereen dat beeld had kunnen maken. Newton toont in zijn modefotografie nog steeds een product, al heeft hij zichzelf en de vraag overstegen. Zijn werk is een sleutel tot een wereld die tijdelijk de jouwe mag zijn.”

Carmen De Vos: ‘Hij kon vuurwerk in je kop ontlokken’

“Helmut Newton was in de jaren tachtig alomtegenwoordig, op de postkaartjes en in de talloze magazines die ik kocht en bijhield. Zijn Big Nudes maakten een enorme indruk op me, volmaakt gebeeldhouwde erecte vrouwen duwden pront en pontificaal hun behaarde vulva’s in het gezicht van de kijker. En hoewel Newton duidelijk dirigeert, lijkt het alsof zij de controle hadden. Sterk. Je kijkt naar de belichaming van zelfbewustzijn, vermengd met branie.

“Newton is een van de grondleggers van de ‘Erotique chic’. Hij was een meester in het vormgeven van seksuele fantasieën waarin zowel mannen als vrouwen zich konden vinden. Seks is bij hem nooit platvloers. Hij maakte een seksuele fantasie, of de illusie daarvan, salonfähig, je kon ermee pronken.

“Newtons fantasieën zijn duidelijk heteroseksueel. Hij verafgoodt, sculpteert, toont overdadig. Zijn modellen leken zich gewaardeerd te voelen, alsof ze naakt meer aangekleed waren dan de vele mensen die zich verstoppen in lagen kledij. Bij mijn weten is er geen enkel geval van grensoverschrijdend gedrag van hem bekend. Zijn humor was tongue in cheek, nooit vrijblijvend. Newton is zowat de uitvinder van de stilistische ingreep waarbij overdadige luxe met trash wordt gemengd. Om vuurwerk in je kop te ontlokken.

“Opmerkelijk is ook de foto van zijn vrouw June aan de keuken­tafel. Ze steekt stoer en parmantig een sigaretje aan terwijl haar volmaakte blote borsten ongegeneerd boven het lege bord bengelen. She’s in control. Maakt ze een grapje? Jij met je vrouwen, eat this? Of zijn we hier gewoon getuige van het erotische spel tussen een man en zijn vrouw? Ze waren bondgenoten, zoveel is duidelijk.”

Karel Fonteyne: ‘Binnenpretjes en cynische lachjes’

“De verscheidenheid van Newtons oeuvre is veel groter dan je zou denken. In Legacy ontdek je ook weer nieuwigheden. Ik maakte kennis met zijn werk in Vogue Italia, toen ik daar zelf in de jaren tachtig voor modemagazines werkte. Zijn debuut is een grappige, speels ­naïef aandoende reeks aan de Frans-Belgische grens (1962), een ­beetje à la Jacques Tati, je hoort er haast de muziek van ­Monsieur Hulot bij. Een groot contrast met de later zo indringende erotiek en dubbele bodems, met de allure van Le charme discret de la bourgeoisie, om het met Luis Buñuel te zeggen.

“De wisselwerking tussen humor en erotiek is altijd onderhuids aanwezig in zijn werk. Dikwijls met een wat cynisch lachje of Joods binnenpretje van Helmut zelf. Zoals bijvoorbeeld in Fat Hand and Dollars. Erotiek is een ingrediënt van ontsnapping en ontspanning, een ideale afleider van wat komen gaat, de onvermijdelijke dood. Hij neemt ook een loopje met de preutsheid, dat kon toen nog heel makkelijk. Verschillende kleurenfoto’s voor Blumarine in Monte Carlo, met onder meer Nadja Auermann en Monica Bellucci, balanceren op de grens van kitscherige vulgariteit maar zijn toch steeds esthetisch geserveerd. De foto’s spiegelen de atmosfeer van de tijd waarin ze zijn genomen en blijven meestal aan de oppervlakte. Toch blijven ze tijdloos door de slimme cocktail van zijn ingrediënten. Zelf verkies ik de minder bekende reeksen en zijn portretten waar een zwarter kantje aan zit. Die gaan meer de diepte in.

“Zelfs de manier waarop Newton aan zijn einde kwam – bij het verlaten van Chateau Marmont in Los Angeles botste hij met een traag rijdende Cadillac tegen een muur, weliswaar na een hartstilstand – lijkt geënsceneerd, net zoals zijn foto’s. Newton heeft zich duidelijk geamuseerd in de glamourwereld waarin hij zich bewoog, met een lach en soms een traan.”

Charlie De Keersmaecker: ‘Een wereld bol van dualiteit, vol onbereikbare wezens’

“Ik maakte voor het eerst kennis met Helmut Newton op Sint-Lukas Brussel, samen met andere analoge grootmeesters van die tijd, zoals Peter Lindbergh en Richard Avedon. Hij was toen incontournable. Ik ben later ook weleens langs The Helmut Newton Foundation gepasseerd in Berlijn. Helemaal in zijn stijl, een beetje bombastisch met die zuilen.

“Zoals bij veel goeie kunstenaars staat zijn werk bol van dualiteit. Er wordt hem zowel seksisme als feminisme aangewreven. Het is sexy en aseksueel. Hij dwong modellen urenlang in moeilijke poses en toch fotografeerde hij ze als onbereikbare wezens. Mocht zijn werk erg rechtlijnig zijn, dan zou je het slechts modefotografie of zelfs pornografie noemen. Maar zijn cocktail is uniek. Newton schuurde gretig tegen veel randjes aan: ­voyeurisme, nazisme, sm... Hij daagde zijn publiek gretig uit, ging soms zo over the top dat het grappig werd. Nogal wat fotografen hebben Newton proberen te imiteren. Dat werd algauw potsierlijk. Kapsalons en restaurants eigenden zich in de jaren negentig zijn beelden toe, zodat ze in de mainstream terechtkwamen. Maar daarmee doe je hem tekort. Blader maar door zijn boeken, dan merk je hoe slim hij narratieven in zijn beelden stopte.

“Zijn werk schreeuwt jaren zeventig en tachtig. De auto’s, de Ray Ban-zonnebrillen, de make-up, iconische modellen en actrices als Faye Dunaway of Sigourney Weaver… En toch is zijn werk op een vreemde manier tijdloos, mede door zijn vakmanschap. Newton ging heel beredeneerd te werk. Hij maakte de beelden die hij in zijn hoofd had, fotografeerde zijn fantasieën. Bij mij ligt dat toch wel helemaal anders: ik zoek tijdens het maakproces een soort menselijkheid en interactie met de geportretteerde. De spontaniteit moet bewaard blijven. Voor mij is een foto pas echt geslaagd als ik ze nooit meer op die manier zou kunnen maken. Voor Newton was een beeld pas geslaagd als het precies was zoals hij het wou.”

De retrospectieve expo Legacy loopt van vrijdag 10 juni tot zondag 25 september in de Ravelingen, Koudekerkelaan 33, Knokke-Heist. Info en tickets: helmutnewton.be. 

De Morgen geeft 4.000 gratis tickets weg. Download hier uw ticket.