Hoe een plotse crash van crypto tot een wereldwijde financiële crisis kan leiden

De markt voor cryptomunten groeit hard. Volgens een recent rapport van de Europese Centrale Bank (ECB) zijn er inmiddels 16.000 verschillende cryptovaluta’s en dagelijks komen er zo’n tien bij. Dan gaat het om ongedekte valuta, zoals de bitcoin en zogenoemde stablecoins, munten waarvan de waarde is gekoppeld aan een bestaande munt, veelal de dollar. Stablecoins hebben ook dekking waardoor de waarde gegarandeerd is. Al blijkt die dekking er in de praktijk niet altijd te zijn.

Het aantal munten stijgt niet alleen spectaculair, ook de hoeveelheid geld die er in de handel omgaat groeit hard. Eind vorig jaar was de hele markt voor crypto’s en stablecoins zo’n 2,5 biljoen euro waard. Dat was 3,5 keer zoveel als een jaar eerder.

Waarde cryptomunten fors gezakt

Inmiddels is de waarde fors gezakt tot zo’n 1,5 biljoen euro, omdat de crypto’s, met name de bitcoin, flink in waarde zijn gedaald. En de bitcoin blijft de grootste cryptovaluta. En er was recent het debacle met de stablecoin Terra. Die stablecoin, en het zusje Luna, ging enkele weken geleden finaal onderuit. Dat leidde tot een verlies van naar schatting 50 miljard dollar door beleggers in de stablecoin.

En het drukte beleggers in crypto’s maar weer eens met de neus op de feiten, crypto’s zijn een speculatieve belegging met grote risico’s. Christine Lagarde, president van de ECB, zei het onlangs nog tijdens een tv-interview voor het programma College Tour. “Cryptomunten zijn zeer speculatieve activa. Ze hebben geen onderliggende waarde.”

Dat is een groot verschil met andere activa zoals aandelen of obligaties. Voorstanders van cryptomunten wijzen er op dat aandelen ook in waarde dalen van tijd tot tijd. De waardedaling en -stijging van cryptomunten als bitcoin is dus niets aparts.

Maar een aandeel heeft een onderliggende waarde. Met een aandeel koop je een stukje van een bedrijf, dat goederen of diensten produceert en die verkoopt. Dat kan goed gaan, waardoor de koers stijgt, of tegenzitten waardoor de koers daalt. De koers zakt pas naar nul als het bedrijf failliet is. Maar crypto’s hebben dat niet. Daarvan is de waarde, plat gezegd, wat de gek er voor geeft.

Handel in crypto grotendeels ongereguleerd

De handel in de cryptomunten is nog steeds grotendeels ongereguleerd. Het grootste deel van de handel in cryptomunten wordt gedaan door particulieren. Uit onderzoek van de ECB, en in Nederland van toezichthouder AFM, blijkt dat zo’n 10 procent van de huishoudens in crypto’s zit. Vooral jongeren en hoger opgeleiden investeren in cryptomunten.

Niet alleen particuliere beleggers vinden vaker de weg naar crypto’s. Ook financiële instellingen als banken en grote beleggers worden actief op de markt. Met de komst van vele nieuwe spelers groeit ook de markt voor afgeleide producten op crypto’s, zoals opties en futures. De ECB schat dat die markt inmiddels vier tot vijf keer zo groot is als de waarde van de cryptomunten.

Toenemende zorgen over financiële stabiliteit

En dat leidt tot toenemende zorgen over de financiële stabiliteit en de bescherming van de beleggers. Op zich is de markt voor cryptomunten niet groot. Het lijkt dan ook overdreven om te zeggen dat die markt een gevaar is voor de financiële stabiliteit. Maar dat is niet overdreven, stelt de Europese toezichthouder op de banken. De markt voor crypto’s is groter dan de markt voor rommelhypotheken was in 2008. En die rommelhypotheken leidden destijds tot een grote wereldwijde financiële crisis.

Die rommelhypotheken waren vaak doorverkocht, samengebundeld met andere leningen in een nieuw pakket en werden als onderpand gebruikt voor andere speculatieve beleggingen. Daardoor was het volstrekt onduidelijk wie nu wat bezat aan rommelhypotheken. Toen de huiseigenaren de hypotheken niet meer konden terugbetalen, brak grote paniek uit. Niemand wist wie wat had, dus banken durfden elkaar geen geld meer uit te lenen, bang dat de tegenpartij onderuit zou kunnen gaan. De financiële markten droogden daarom op van de ene op de andere dag en dat leidde tot de crisis.

Dat scenario kan opnieuw gebeuren bij een plotse ineenstorting van crypto’s. Zeker omdat de markt in financiële producten gebaseerd op crypto’s zo hard groeit. Onduidelijk is hoe groot die markt precies is en wie wat bezit. Daarom willen de ECB en andere toezichthouders meer regulering van de markt. Dan kunnen de risico’s beter worden ingeschat en kan worden voorkomen dat een crash van bijvoorbeeld de bitcoin tot een financiële crisis leidt.

Regels om particuliere beleggers te beschermen

Daarnaast moeten er regels komen om de particuliere beleggers te beschermen. Zo kunnen ze beleggen in opties met een hefboom tot wel 125 procent. Dat betekent dat de belegger zijn inleg kwijt is als de koers 0,8 procent de verkeerde kant op beweegt. En hoe verder de koers de verkeerde kant op gaat, hoe groter het verlies.

Ook is er soms sprake van marktmanipulatie. Enkele partijen zorgen met gerichte aankopen voor een forse stijging van de waarde van een bepaalde cryptomunt. Als particuliere beleggers toestromen om een graantje mee te pikken, stijgt de koers nog verder. Dan verkopen de eerste beleggers weer massaal hun crypto’s en strijken de winst op. De daarop volgende koersdaling zorgt dan voor verliezen bij de particulieren die pas laat op de trein sprongen. Dat wordt pump and dump genoemd

De Europese Unie is inmiddels begonnen om regels te maken voor het toezicht op cryptomunten. De Autoriteit Financiële Markten (AFM). de financiële waakhond in Nederland, is daar kritisch over. In een recent rapport klaagt de AFM dat de regels te vaag zijn en niet voldoende handvatten bieden voor goed toezicht. En door toezichtregels op te stellen, geef je particuliere beleggers het gevoel dat ze in een beschermde markt stappen. Maar dat is schijn, vreest de waakhond.