Dresden had een goede band met zijn beruchte ex-inwoner, maar nu kantelt de stemming. ‘Ik weet precies wie hier ‘Putinversteher’ is’

De Sovjetwoonblokken op de Radeberger Strasse, aan de rand van het bos rondom Dresden, hebben wat weg van bunkers. De buurt is zuinig met frivoliteit: witte bloemetjesgordijnen en vergeelde planten worden vooral ingezet tegen pottenkijkers. Alleen de was, die al kurkdroog op de waslijn hangt, is hier een teken van leven.

Voor de val van de muur woonden hier agenten van de Oost-Duitse veiligheidsdienst Stasi en KGB-agenten uit de Sovjet-Unie met hun gezinnen. Ook de jonge Vladimir Poetin woonde hier van 1985 tot 1990, op nummer 101. Met zijn aktetas liep hij iedere ochtend vijfhonderd meter naar zijn werk, nadat hij zijn dochter Katerina naar de kinderopvang had gebracht. Om de hoek, bij Jägerpark, ging hij na zijn werkdag met collega’s voetballen.

Hoewel de Stasi- en KGB-agenten na de val van de muur de Radeberger Strasse verlieten, is de buurt nog altijd in de ban van de beroemde ex-bewoner. “Al jaren komt hier wekelijks een buslading Russische toeristen”, zegt de 52-jarige Jörg Hofmann, die net naar buiten komt lopen om zijn brievenbus te controleren. Hij merkt er het meest van, want hij kwam direct na Poetin in diens huis wonen. “Een journalist probeerde zelfs met een drone mijn woonkamer te filmen”, zucht hij. Op het bezoek van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny aan zijn appartement lijkt Hofmann stiekem trots.

Ook aan Navalny vertelde hij dat hij destijds aan niets kon zien dat de toen 38-jarige Poetin later de machtigste man van Rusland zou worden. “Het waren hele normale, vriendelijke mensen”, vertelt hij. “Ik ontmoette ze toen ze hier kwamen met een gigantische container voor de verhuis.” Over hun smaak valt te twisten. “Het was een heel karwei om de vier lagen aluminium behangpapier van de muren af te krijgen”, herinnert Hofmann zich. “Hun meubels waren allemaal bruin, kleurloos. Echte DDR-stijl, vreselijk”, lacht hij.

Nu wil hij wel even praten, maar eigenlijk is hij voorzichtig met de media. Toen hij interviews begon te geven ontving hij al snel bedreigingen. “Ik vond een papiertje in mijn brievenbus waarop stond dat ik mijn mond moest houden over Poetin”, vertelt hij. Hofmann heeft geen idee waar de dreigementen vandaan komen, maar hij gelooft dat er in zijn buurt nog altijd mensen wonen die op de hand zijn van de Russische president.

Klasgenoten die oorlog steunen

Niet alleen in de Radeberger Strasse leeft er steun voor Poetin. De stad Dresden heeft lang gepronkt met zijn machtige voormalige inwoner. De afgelopen decennia stelden verschillende prominente Dresdners zich op als Putinversteher, mensen die Poetin wel begrijpen. De minister-president van Saksen, Michael Kretschmer, had altijd een goede relatie met de Rus en de directeur van de Dresdner Opera, Hans-Joachim Frey, noemde zich zelfs een goede vriend. In die operazaal ontving Poetin in 2009 de Saksische Orde van Dank, een gouden medaille die de ‘strijd voor het goede’ symboliseert.

Maar door de oorlog in Oekraïne ontstaat er spanning tussen Poetin-loyalisten en Dresdners die vinden dat de stad kritischer moet omgaan met de Russische president. Dat ziet ook de 54-jarige Harald Wittreck, die net het vuilnis buitenzet. “De discussie over de oorlog wordt hier erg emotioneel gevoerd”, vertelt hij. Wittreck woont in een groot vrijstaand huis, niet ver van de Sovjet-woonblokken. Hij zag zijn kans na de val van de Muur en verhuisde van West-Duitsland naar Dresden, waar de huizen spotgoedkoop waren.

De verhoudingen tussen de ‘Wessi’s’ en de ‘Ossi’s’ in de buurt verlopen volgens hem prima. De jonge gezinnen uit West-Duitsland hebben de buurt heel wat levendiger gemaakt en zijn dochter Maria is kind aan huis bij de bejaarde stellen die hier al voor de Wende woonden. Over de politiek hebben ze het liever niet, maar het is hem duidelijk dat veel Oost-Duitsers meer begrip lijken te hebben voor Poetin. “Ik weet hier precies wie de Putinverstehers zijn”, vertelt Wittreck. “Het stel dat in het huis hier achter ons woont, bijvoorbeeld.”

Dochter Maria gaat naar school in Johannstadt, een buurt aan de andere kant van de Elbe. Daar is een grote Russische gemeenschap: vijftien klasgenoten komen uit gezinnen met een gemengde of geheel Russische achtergrond. “Toch waren we verrast toen ze ons vertelde dat veel van haar klasgenoten de oorlog in Oekraïne steunen”, zegt hij. “Veel gezinnen vallen hier voor de Russische propaganda. Meerdere scholen hebben een Russische identiteit en legitimeren de oorlog.”

Positief gevoel over Sovjets

In de historische binnenstad van Dresden, Neustadt, zit reisgids Gerold Jahn voor het begin van een rondleiding met een kop koffie in zijn favoriete café. Hij kent de stad op zijn duimpje, groeide er op ten tijde van de DDR en spreekt vloeiend Russisch. Dat leerden ze toen nog op school. Ook Jahn merkt dat er in Dresden meer begrip is voor Poetin, en niet alleen in de Russische gemeenschap. “Er zijn hier verschillende meningen”, vertelt hij. “Maar veel mensen denken niet zo zwart-wit dat Rusland de enige agressor is. Zij geloven dat Rusland reageert op dreiging vanuit het Westen.” De vinger wordt in Dresden vaak naar de oorlogslust van de VS gewezen.

Het westerse schrikbeeld van het kwaadaardige Rusland bestaat volgens Jahn veel minder in het oosten van het Duitsland. “Amerikaanse toeristen begrijpen het meestal niet als ik hen vertel dat veel Ossi’s niets tegen Russen hebben en zelfs een goed gevoel bij hen hebben”, zegt hij. Toch is het ook voor hem gissen hoe dat zo gekomen is. Terwijl in West-Duitsland Amerikaanse soldaten met Duitse meisjes trouwden, was er in de DDR nauwelijks contact mogelijk met Sovjetofficieren en hun families. “Het bleef bij oppervlakkige slogans over vriendschap”, zegt Jahn. “Toch ontwikkelden we een positief gevoel over de Sovjets, ook al waren zij de bezetters.”

De kinderen van de Sovjetofficieren gingen naar hun eigen scholen. Twee keer per jaar werd een avond georganiseerd waar de Duitsers en Russen elkaar konden ontmoeten, herinnert Jahn zich. “Dat stond in het teken van vriendschap tussen de broederstaten. Er was cake en er waren worstjes. De volwassenen kregen een glaasje wodka. Het was de eerste keer dat je een Russisch meisje uitnodigde om samen te dansen.” Maar daar bleef het strikt bij. De brief die hij ooit stuurde naar een Russisch meisje met wie hij adressen had uitgewisseld, bleef onbeantwoord.

Getraumatiseerd

Vlak bij de Sovjetblokken in de Angelikastrasse, waar Poetin werkte, woonden de Russen en Duitsers vanaf het eerste moment van de bezetting samen. De ruime huizen op een heuvel aan de rand van de stad stonden nog overeind na de vuurzee veroorzaakt door Britse en Amerikaanse bombardementen die de gehele binnenstad vernietigden. Een 79-jarige buurtgenoot, die in zijn zonnige tuin vol margrietjes staat te werken, herinnert zich de Russen nog goed. Op zijn groene plastic tuinstoel vertelt hij graag over die tijd. Maar zijn naam wil hij niet in de krant hebben, getraumatiseerd door de Stasi-praktijken en bang dat Poetin zijn mannen op hem afstuurt.

Het huis van zijn grootmoeder, waar hij nog altijd woont, moest aan het eind van de oorlog met Sovjetofficieren gedeeld worden. Later kwamen ook hun gezinnen over. “Ik kan me nog herinneren dat de kleine Ivan mijn prachtige gele postkoets had afgenomen en er achteloos mee in de sneeuw speelde”, zegt hij. “Dat vond ik verschrikkelijk.” Na een aantal jaar moest de familie van de 79-jarige buurtgenoot uit het huis, maar na een jarenlange strijd lukte het zijn grootmoeder haar eigendom terug te krijgen. Veel Russische gezinnen betrokken toen de appartementen in de nieuwe Sovjetflats om de hoek.

‘Poetin blufte die dag’

Zo ontstonden er uiteindelijk twee gescheiden werelden. De Duitsers hadden nauwelijks contact met de Russische officieren en KGB-agenten, die iedere dag op weg naar werk door hun straat liepen. Ontmoetingen vonden toevallig plaats. “Hier tegenover woonde een mevrouw, ze leeft niet meer, die een grote sleutelbos had gevonden”, vertelt de buurtgenoot. “Aan de tuindeur had ze een briefje gehangen. Wie zich vervolgens meldt? Dat was Poetin. Hij was uitermate opgelucht dat hij de sleutelbos terug had. Toen heeft zijn vrouw pierogi (Oost-Europese dumplings, red.) gemaakt en dat als dank aan haar gegeven. Ja hoor, zulk contact was er wel. We stonden niet met getrokken messen tegenover elkaar.”

Toch werden de verhoudingen tegen het einde van de DDR volgens de buurtgenoot almaar slechter. “Ik denk dat de Russen wel voelden dat het niet langer meer ging. Het roestte dood, de Sovjet-Unie.” Ook Poetin moet dat gemerkt hebben, meent hij. Een angstige dag moet 5 december 1989 geweest zijn. Demonstranten liepen vanaf de centrale Albertplatz de heuvel naar het Stasi-gebouw op en braken met geweld in. De buurtgenoot zag hoe vervolgens een deel naar het KGB-gebouw liep, waar Poetin werkte. Poetin, die vloeiend Duits sprak, riep tegen de menigte dat zij zwaarbewapend waren en klaar om te schieten. “Hij blufte, ze hadden daar hooguit wat geweren liggen”, lacht de buurgenoot. “Hij moet bang geweest zijn die dag.”

Westerse invloedssfeer

Volgens de Duitse biograaf van de Russische president, Boris Reitschuster, vormde die dag hem. “Ik denk dat het de sleutel is om hem te begrijpen”, zei hij tegen de BBC. “We zouden een andere Poetin en een ander Rusland hebben gehad zonder zijn tijd in Oost-Duitsland.” 

Gedeeltelijk was het een persoonlijke nederlaag. “We hadden het verschrikkelijke gevoel dat het land dat onze thuis was geworden niet meer zou bestaan”, zei Poetins vrouw Ljoedmila later. “Mijn buurvrouw huilde een week lang. Alles stortte ineen, hun leven, hun carrière.” Maar ook in politieke zin vormde de gebeurtenis Poetin. Met eigen ogen zag hij hoe kwetsbaar het Oostblok was, dat plotseling in de westerse invloedssfeer leek te belanden.

Gerold Jahn was 28 jaar toen de muur viel. Enkele jaren later werden zijn dochters geboren, die opgroeiden in een hele andere wereld. “Zij leven in een westerse, liberale wereld”, zegt hij. Hun leeftijdgenoten kijken Netflix, eten bij McDonald’s en luisteren naar muziek van sterren als Billie Eilish. Ook Jahn ontkomt niet aan de Amerikaanse cultuur. “Gisteren ging het op de televisie alleen maar over wapenrestricties in de Verenigde Staten”, zegt hij. “Wij zijn hier toch geen Amerikanen, wat heb ik daar nu aan?”

Tegelijk liggen de wortels van veel Ossi’s wél in Oost-Europa. De grootvader van Jahn is een Sudeten-Duitser en tijdens de DDR-periode studeerde Jahn in socialistisch Tsjechië. Hij leerde zijn Russische vrouw kennen bij een concert in het zuiden van Rusland, op uitnodiging van een Russische band. Zij waren tijdens een wilde tocht door Oost-Europa in Dresden beland en vroegen Jahn, die culturele evenementen organiseerde, spontaan of ze op zijn podium konden optreden. “Na een geweldige, dronken avond werden we meteen vrienden”, herinnert hij zich. “Ik had geen idee dat ze in Rusland heel beroemd waren. Je kunt ze op Google vinden, Auktyon heten ze.”

Herstelbetaling van Stalin

Misschien is het wel de cultuur die de voormalige Oostbloklanden het meest met elkaar verenigt. De films, de kunst, de kinderboekjes en literatuur – Dostojevski woonde ooit in Dresden. Volgens Jahn bezoeken Russische toeristen liever Rafaëls Sixtijnse Madonna dan het oude huis van Poetin. Het kunstwerk werd ooit door Stalin als een soort herstelbetaling naar Rusland gehaald maar door Chroesjtsjov weer aan Dresden teruggegeven, als blijk van vriendschap tussen de socialistische staten. Groepen toeristen uit West-Duitsland kan het niet veel schelen, maar voor toeristen uit het voormalige Oostblok is het kunstwerk “veel van de magie van Dresden”.

Ondanks de hechte historische en culturele banden met Rusland lijkt de oorlog in Oekraïne iets veranderd te hebben, merkt Jahn. “Er is veel verwarring op dit moment”, zegt hij. “Deze stad heeft luid geroepen: wij zijn voor vriendschap, wij begrijpen Poetin.” Maar zelfs Poetins oude kennissen pikken zijn stappen niet meer onvoorwaardelijk. Zijn lievelingscafé in Dresden, Am Thor, had lang een altaar voor hem staan. Dat altaar is nu weg en de Russische president heeft er in reactie op de oorlog zelfs een levenslang toegangsverbod gekregen. “Sommigen zullen nooit hun mening veranderen”, zegt Jahn. “Maar heel veel Dresdners beginnen zich nu vragen te stellen. Was het grenzeloze begrip voor Poetin juist?”