Koning Filip betuigt spijt in Congo, maar er kwamen geen excuses. Wat zei hij dan wel?

“Hoewel veel Belgen destijds in Congo het beste van zichzelf hebben gegeven, oprecht van het land en zijn inwoners hielden, was het koloniale regime als zodanig gebaseerd op uitbuiting en overheersing”, zei koning Filip vandaag in zijn langverwachte speech in de Congolese hoofdstad Kinshasa.

Twee jaar geleden, naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid, drukte de koning in een brief al zijn spijt uit over de koloniale periode. Die spijtbetuiging herhaalde hij woensdag tegenover de Congolezen, bij zijn eerste bezoek aan het land.

“Dit regime stoelde op een - op zich niet te rechtvaardigen - verhouding van ongelijkheid”, zei de koning. “Het was gekenmerkt door paternalisme, discriminatie en racisme. En het gaf aanleiding tot wandaden en vernederingen. Ter gelegenheid van mijn eerste reis naar Congo houd ik eraan, hier, ten overstaan van het Congolese volk en allen die er vandaag nog door lijden, opnieuw mijn diepste spijt uit te spreken voor die wonden uit het verleden.”

Geen excuses

Excuses kwamen er niet. Emeritus hoogleraar geschiedenis Mark Van den Wijngaert, auteur van België en zijn koningen - Van macht naar invloed, voorspelde eerder in De Morgen dat die er niet zouden komen. “Dit laat Filip aan het parlement en de regering over”, zei hij. “Excuses impliceren immers dat men het berokkende leed wil compenseren, en dat is een politieke verantwoordelijkheid.”

Enkele duizenden Congolezen verzamelden deze namiddag op het plein voor het parlementsgebouw om onder een loden zon naar de woorden van de Belgische koning te luisteren. Net als de rest van de hoofdstad was het plein getooid met grote afbeeldingen van het vorstenpaar en van president Félix Tshisekedi.

 Territoriale integriteit van Congo

In het tweede deel van zijn toespraak blikte de koning vooruit en drukte hij bezorgdheid uit over de veiligheid in het land. “Het behoud van de territoriale integriteit van Congo is een grote zorg die wij met u delen. Vóór de onafhankelijkheid al pleitte de toekomstige premier Lumumba voor het behoud van de eenheid van de Congolese natie. Vandaag de dag blijft de instabiliteit in het oosten van het land, waar al te vaak onmenselijk geweld en straffeloosheid heersen, een grote bron van ongerustheid voor ons allen.”

De relaties tussen beide landen hebben ook de voorbije decennia hoogtes en laagtes gekend, gaf de koning toe. “De afgelopen jaren had ze zelfs wat van haar bezieling verloren”, zei hij. “Het was tijd om ze weer aan te zwengelen. Vandaag worden de fundamenten gelegd van een nieuw bilateraal partnerschap. Zo blijft Congo onze belangrijkste partner in Afrika.”

België wil blijven bijdragen aan alle initiatieven die in Congo meer goed bestuur, welvaart, gezondheid, veiligheid en rechtvaardigheid bieden, verzekerde de koning. “Want dat is hoognodig. Ons engagement ten aanzien van de Democratische Republiek Congo blijft onveranderd: wij blijven de stabilisering en de democratisering van het land, alsook de naleving van de mensenrechten, krachtig ondersteunen.”

De koning sloot zijn speech af met ‘Leve Congo’ in de vier officiële landstalen en het Frans, de administratieve taal.

Staatsbezoek

Koning Filip en koningin Mathilde werden dinsdagnamiddag verwelkomd door Tshisekedi in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Ze worden vergezeld door eerste minister Alexander De Croo (Open Vld), minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) en staatssecretaris voor Wetenschapsbeleid Thomas Dermine (PS).

Eerder vandaag heeft de koning al een masker uit het AfricaMuseum overhandigd aan het Nationaal Museum van Congo (MNRDC). Het gaat om een kunstwerk dat zeventig jaar geleden werd gekocht door het museum in Tervuren, maar waarvan werd beslist dat het beter thuishoort in de Congolese hoofdstad.

België heeft zich voorgenomen om alle kunst die in de koloniale periode naar België werd overgebracht, terug te geven aan Congo. “We zijn daarmee een unicum in de wereld”, zegt premier De Croo. “Andere landen werken object per object, maar wij komen met een algemene aanpak. We willen op een wetenschappelijke manier de herkomst van alle objecten in handen van de Belgische musea achterhalen.”

Vorige week werd het juridisch kader voor die grootschalige restitutie goedgekeurd in de Kamercommissie. Eenmaal de tekst door de plenaire vergadering is gestemd, kan de operatie van start gaan.