In New York wordt er hevig gediscussieerd over het lot van een 47-jarige dame, beter bekend als Happy de olifant

Wat, of wie, is Happy? Is het een prachtig beest met een vrolijke naam, leuk om met de kinderen naar te gaan kijken in de dierentuin? Of is ze een 47-jarige, depressieve dame die van haar contacten is beroofd en zonder reden gevangen is gezet?

Het New Yorkse Hof van beroep moet zich daarover uitspreken. Happy is een 47-jarige Aziatische olifant die in de Bronx Zoo verblijft. Het is een bijzonder dier: Happy is de eerste olifant waarbij via een test zelfbewustzijn is vastgesteld. 

Een dier als persoon

Dat verklaart de grote media-aandacht voor de zaak die is aangespannen door het Nonhuman Rights Project (NhRp). Dat eist de erkenning dat Happy een ‘persoon’ is met bijbehorende rechten. Volgens deze burgerrechtenorganisatie zit ze tegen haar zin in eenzame opsluiting in de New Yorkse dierentuin. Dat zou wreed zijn, want olifanten zijn sociale dieren die in het wild in een groot gebied verblijven. Happy zou beter af zijn in een olifantenopvang, half in het wild.

De directie van de dierentuin meent dat de olifant – weliswaar door een hek – contact heeft met een soortgenoot en dat ze respectvol wordt behandeld. Happy heeft de NhRp niet gevraagd om namens haar op te treden, en dat is ook helemaal niet nodig, aldus de directie. Die verdenkt de NhRp ervan het houden van dieren in dierentuinen onmogelijk te willen maken.

De NhRp beroept zich op de ontwikkeling van het denken over habeas corpus, een oude rechtsregel waardoor een mens slechts op rechterlijk bevel gevangen mag worden gezet. Olifanten staan dicht bij mensen en hebben dus recht op ‘lichamelijke vrijheid’, aldus de advocaat van NhRp.

Geen handelswaar

Filosoof Erno Eskens, gepromoveerd op dierenrechten en zelf dierenactivist, volgt de zaak op de voet. “De NhRp sluit aan op de discussie over dat habeas corpus: een slaafgemaakte vond in 1772 dat hij niet als handelswaar verscheept mocht worden. De rechter ging daarin mee. Zo werd de slaafgemaakte van ding tot rechtssubject.”

Toen de NhRp aan die oude zaak refereerde, voelde de Amerikaanse rechter volgens Eskens nattigheid. “Hij vroeg meteen aan de NhRp wat de implicaties waren voor dierproeven, hondenliefhebbers of veehouderij. De advocaat zei dat die niks te vrezen hadden, maar dat is natuurlijk onzin. De NhRp spant overal in de VS zaken aan, vaak over zielige grote zoogdieren, en wil zo voor veel meer diersoorten een soort mensenrechten opeisen. Want waarom zou Happy rechten verdienen en al die andere dieren niet? De zaak-Happy is bedoeld om een dijkdoorbraak te forceren.”

Gelijkwaardige positie

Het streven van de NhRp past in een trend van anders tegen dieren aankijken, zegt Franck Meijboom, theoloog en hoofddocent dierethiek aan faculteit diergeneeskunde in Utrecht. “Al meer wezens krijgen juridische rechten. Dat begon bij rijke, witte mannen en breidde zich uit. Nu komen bepaalde dieren ook binnen de ‘morele cirkel’.” Dat veroorzaakt wel een ‘spanning’. “Hier kennen we officieel intrinsieke waarde toe aan dieren, maar de consequenties daarvan zijn nog vrij vaag. Je mag dieren verhandelen, opsluiten of slachten, dat mag je met je kinderen niet doen. Als je een echt gelijkwaardige positie voor mens en dier wilt, kun je dieren een volwaardige rechtspersoonlijkheid toekennen. Maar dan mag je veel minder met dieren doen.”

Volgens Meijboom draait het in de huidige veehouderij voornamelijk om vragen over welzijn: ‘Heeft het dier een goed leven?’ Organisaties als de NhRp hebben een ander uitgangspunt: ze zien Happy als een persoon wiens mensenrechten worden geschonden. “Zulke dierenrechtenactivisten zien het ontnemen van vrijheid als het grootste probleem. Voor hen zijn varkens, kippen en koeien in gevangenschap sowieso onacceptabel. Dat betekent dat we ook afscheid zouden moeten nemen van onze kat en hond.”

Chimpansee Cecilia en beer Chucho

Het debat rond Happy-als-persoon is niet uniek, zegt Eskens. “In Argentinië is chimpansee Cecilia tot rechtssubject verklaard, in Colombia beer Chucho, en in Pakistan olifant Kavaan: het zijn wezens met een eigen perspectief op de wereld. Die mag je niet zomaar opsluiten.”

Hun bijzondere status heeft daar volgens Eskens nog niet tot een algehele verbetering voor dieren geleid. Maar het denken erover verschuift internationaal wel degelijk, ook in de VS, ziet Eskens. “Een paar jaar geleden veegden rechters zaken daar nog resoluut van tafel, nu luisteren ze meer naar de argumenten. Het is onderdeel van publiek debat geworden. Ook als de rechter straks zegt: ‘Happy is geen persoon’, dan zijn mensen toch aan het denken gezet.”

Wat volgt, als Happy en haar mededieren ‘persoon’ zouden worden? Meijboom ziet wel een veranderende houding jegens dieren, maar niet het einde van de dierhouderij. “Al is een vermindering in het aantal dieren voor de klimaatproblematiek niet ongunstig. Aan de andere kant: de relatie tussen mens en dier kan voor beide veel opleveren. Dan is het opgeven daarvan niet per se winst.”