‘De VS drukken de Europeanen met de neus op de feiten: voor onze veiligheid zijn wij enorm afhankelijk van hen’

Bent u verrast door het verzet van de Oekraïners?

Timothy Garton Ash: “We zijn allemaal niet alleen verrast, maar ook erg onder de indruk. Oekraïne is erin geslaagd de hele samenleving te mobiliseren. Niet alleen de Russen, maar ook de meeste strategen hadden in het begin van deze oorlog voorspeld dat die slechts enkele weken of maanden zou duren.”

Europa verkeerde jarenlang in de waan dat er nooit meer oorlog zou zijn op het continent. Had de EU de Russische invasie niet kunnen voorkomen?

Garton Ash: “Na de Tweede Wereldoorlog zeiden we: ‘Dat nooit meer’, maar in de jaren 90 was er die vreselijke oorlog in Joegoslavië. Ook daarna zeiden we: ‘Nooit meer.’ En nu dit. Het hele Westen, en in het bijzonder Europa, heeft de intenties van Poetin fout ingeschat. Niemand geloofde dat een land in de 21ste eeuw in staat zou zijn om met een ouderwetse oorlog territorium van een soeverein buurland in te palmen.”

Zou Europa er anders hebben uitgezien als iemand anders dan Vladimir Poetin Boris Jeltsin had opgevolgd?

Garton Ash: “Absoluut. Op een bepaald moment speelde Boris Jeltsin met het idee om zijn vicepremier Boris Nemtsov te vragen hem op te volgen. Dat toont weerom aan hoe belangrijk de rol van het individu in de geschiedenis is. De voorbije veertig jaar heeft Rusland ons twee voorbeelden getoond: een positief voorbeeld, met Michail Gorbatsjov, en een negatief, met Vladimir Poetin.”

Hebt u Vladimir Poetin ooit ontmoet?

Garton Ash: “Ja, in 1994, toen hij viceburgemeester van Sint-Petersburg was. Toen al had hij het over de territoria die Rusland had verloren na de val van de Sovjet-Unie. Hij sprak ook over de 25 miljoen Russen die buiten Rusland woonden en die recht hadden op bescherming van de Russische Federatie. Wat ik uit die ontmoeting heb geleerd, is dat Poetin er al zeer lang over denkt om revanche te nemen. Toen al wilde hij het Russische Rijk herstellen, dus al geruime tijd vóór Oekraïne liet weten dat het tot de NAVO wilde toetreden (in 2008, red.).”

Nu hebben ook Zweden en Finland het NAVO-lidmaatschap aangevraagd. Is dat verstandig of juist onvermijdelijk?

Garton Ash: “President Poetin heeft exact het tegenovergestelde bereikt van wat hij wilde, ik kan hem alleen maar feliciteren (lachje). Rusland krijgt er nu een 2.000 kilometer lange grens met de NAVO bij. Voor de NAVO is het in ieder geval een strategische versterking, want in die regio is ze erg kwetsbaar. Denk maar aan de smalle landstrook tussen Polen en Litouwen, waar de Russische oblast Kaliningrad ligt. Bovendien wordt de Oostzee een binnenzee van de NAVO, waardoor ze de toegang tot Kaliningrad en Sint-Petersburg kan blokkeren.”

Ook Turkije lijkt in deze oorlog de kant van het Westen te kiezen.

Garton Ash: “Turkije heeft geoordeeld dat het meer in hun belang is om aan de kant van het Westen te staan. Dat is op korte termijn ontegensprekelijk een goede zaak. Het mag ons natuurlijk niet minder kritisch maken voor het onderdrukkende en autoritaire regime. Dat is een dilemma dat we steeds opnieuw zullen meemaken: we zullen ons voortdurend moeten afvragen hoe we omgaan met autoritaire regimes die de vijanden van onze vijanden zijn.”

Wat vindt u van de rol die de VS in deze oorlog spelen?

Garton Ash: “President Biden en zijn regering hebben het tot nu toe erg goed aangepakt. Ze gaan ontzettend voorzichtig en bedachtzaam te werk en wegen voortdurend af hoever ze kunnen gaan. Ook bijzonder: de president krijgt niet alleen de steun van de Democraten, maar ook van de Republikeinen. De VS hebben het bij het rechte eind als ze deze oorlog als een belangrijk moment zien voor onze toekomst en voor de wereldvrede. Ook voor een land als Taiwan is het ontzettend belangrijk dat Poetin de oorlog niet wint.

“De VS drukken de Europeanen bovendien met de neus op de feiten: voor onze veiligheid zijn wij enorm afhankelijk van hen, en dat geldt eigenlijk voor elke NAVO-lidstaat.”

OORLOGSKAS

Zijn de sancties die de Europese Unie Rusland heeft opgelegd, wel voldoende?

Garton Ash: “Ze zijn streng en van een nooit geziene omvang, maar ze hebben de oorlog niet kunnen stoppen. Persoonlijk ben ik teleurgesteld dat we niet sneller en drastischer het Russische gas en de Russische olie hebben gebannen. We betalen er nog steeds honderden miljoenen voor en Vladimir Poetin kan er zijn oorlogskas mee spijzen. Het is het grootste wapen dat de Europese Unie in handen heeft.”

De Hongaarse premier Viktor Orbán blijft zich verzetten tegen de sancties.

Garton Ash: “Dat verbaast me niet. Ik bestudeer zijn politiek al jaren, en begin vorige maand was ik nog in Hongarije voor de parlementsverkiezingen, die hij heeft gewonnen. Hij had de Hongaren beloofd dat hij het land uit de oorlog zou houden en Russisch gas zou blijven kopen, zodat de bevoorrading niet in het gedrang zou komen. Het is nu afwachten of hij die belofte kan waarmaken. Ik ben teleurgesteld dat de Europese Unie Viktor Orbán niet harder aanpakt. Ze deed het wel met Griekenland tijdens de economische crisis.”

Kan de Europese Unie haar economie draaiende houden zonder Russisch gas of Russische olie?

Garton Ash: “Nee, maar op lange termijn is elke crisis een kans. We zullen later wellicht concluderen dat deze oorlog de groene transitie van Europa heeft geholpen. De cruciale vraag is wanneer de oorlog in Oekraïne wordt beëindigd. En dan heb ik het over het scenario waarin Vladimir Poetin verliest. Dat zal mee bepalen in welke mate Europa in staat is om de tol van de zware sancties te betalen.”

Volgens de Russische politieke dissident Aleksej Navalny zijn economische sancties alleen maar in het voordeel van Vladimir Poetin. Volgens hem is het beter om de oligarchen te treffen. Wat denkt u?

Garton Ash: “Het Westen heeft gelijk dat het alles probeert te doen om de grootste oorlog op ons continent sinds 1945 te stoppen. We moeten goed nadenken over de sancties en de mogelijke solidariteit van de Russen voor het regime van Vladimir Poetin die je daarmee in de hand werkt. We moeten sancties uitvaardigen die kunnen helpen om op politiek vlak veranderingen in Rusland te stimuleren. Het is niet de bedoeling dat we de mensen treffen die even hard als wij tegen oorlog zijn, maar die bang zijn om daarvoor uit te komen.”

Zal er ooit weer vrede heersen in Oekraïne? En hoe kan dat bereikt worden?

Garton Ash: “Stoppen met vechten zal niet voldoende zijn. Zolang Rusland een groot deel van Oost- en Zuid-Oekraïne in handen heeft, kun je niet over vrede of een einde van het conflict spreken. Beide partijen zullen zich ingraven, herbevoorraden en herbewapenen en de oorlog hervatten.

“De vooruitzichten zien er niet goed uit. Het is ook moeilijk om je een onderhandelde oplossing voor te stellen, omdat Poetin niet terug zal willen naar de situatie van vóór 23 februari. En de Oekraïense regering van haar kant zal nooit formeel grondgebied afstaan aan Rusland. Het is niet ondenkbaar dat er een patstelling komt en het een bevroren conflict wordt. Dat is iets heel anders dan een onderhandeld vredesverdrag dat beide partijen aanvaarden.”

© Humo