"Meer nadelen dan voordelen" versus "breuklijn is nodig": studenten en experten reageren op 'knip' in hoger onderwijs

Vorige week dinsdag zette de Vlaamse regering het licht op groen voor de zogenaamde "harde knip" in het hoger onderwijs. Studenten die in het academiejaar 2023-2024 gaan studeren aan een hogeschool of universiteit, zullen op het einde van hun tweede jaar geslaagd moeten zijn op alle vakken van het eerste jaar. Eerstejaarsvakken meenemen naar het derde jaar is dan voorgoed gedaan.

Hoeveel studenten dat op dit moment doen, is niet duidelijk. Concrete cijfers hebben we niet en universiteiten en hogescholen gaan anders om met de doorstroom. Een kleine belronde brengt ons wel al vrij snel bij een student wiens studietraject er helemaal anders had uitgezien mocht de maatregel eerder zijn ingevoerd.

Kato Bonnast is aan het studeren voor haar laatste examens van de bachelor Psychologie aan de KU Leuven. De studies verliepen goed, op één vak na: 'Statistiek 1'. "Dat is in onze richting echt wel een buisvak", getuigt Kato. "Heel veel mensen nemen dit mee naar het tweede jaar. En mensen die er in hun tweede jaar niet voor slagen, kiezen ervoor om weg te gaan van de KU Leuven om het aan een andere universiteit te proberen. Dat is wel een beetje schrijnend."

Ook Kato kon in de eerste twee jaren van haar studie niet genoeg vragen juist beantwoorden om te slagen op het vak of het te kunnen tolereren. "Ik had twee examenperiodes op rij een 7 (op 20, red.) gehaald. Dat is echt rot want veel mensen tolereren het vak, maar daarvoor moet je wel een 8 halen", legt ze uit.

"Ik was wel op al mijn andere vakken geslaagd en ik nam dit jaar gewoon mijn hele derde bachelor op dus ik dacht: ik ga het gewoon nog eens proberen", gaat ze verder. "Het zou stom zijn om te stoppen als ik op de rest van mijn vakken wel geslaagd ben."

De vijfde keer bleek de goede keer te zijn voor Kato. "In januari heb ik een 12 gehaald voor statistiek dus ik ben eindelijk door", zegt ze opgelucht. "Als ik maar vier kansen had gekregen, had ik moeten stoppen, terwijl ik op al mijn andere vakken wel geslaagd was."

Kato is dan ook blij dat de maatregel bij haar nog niet van toepassing was. Die zou haar enkel meer stress hebben bezorgd, vertelt ze. "Ik heb echt wel super hard mijn best gedaan, vorige zomer heb ik ook bijles genomen. Ik denk niet dat extra druk geholpen zou hebben, het zou het eerder erger hebben gemaakt. Hoe meer pogingen je verspeelt, hoe meer stress je krijgt voor het examen en dan maak je ook meer fouten."

"Ik snap wel waar het vandaan komt", reageert ze. "Ze willen ervoor zorgen dat studenten hun vakken niet laten liggen. Maar ik vind het persoonlijk geen goed idee. Ik zou het zelf echt supererg hebben gevonden moest ik hebben moeten stoppen met mijn richting terwijl ik het wel aankon, puur en alleen door één vak dat niet lukt." 

Studenten voor wie de nieuwe regel binnenkort ingaat, zullen volgens Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wel meer beroep kunnen doen op studie- of trajectbegeleiding. Een goede zaak, vindt Kato, al was het bij haar niet de oplossing. "Ze weten aan de KU Leuven dat dit een buisvak is en spelen er nu al op in door veel begeleiding. In het eerste jaar krijg je een proefexamen en kan je buiten de lessen in speciale colleges al je vragen stellen."

"Het probleem is dat de moeilijkheidsgraad van dat proefexamen en de practicumoefeningen niet overeenkomt met wat je krijgt op het examen", legt ze de vinger op de wonde. "Voor dit specifiek vak wordt echt al jaren door studenten gevraagd om representatieve oefeningen te voorzien zodat je echt voorbereid bent op het examen."

De vraag is bovendien wie die extra begeleiding gaat voorzien, stelt Peter Van Petegem, hoogleraar onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. "En ik vrees dat ik het antwoord ken: dat zijn de instellingen zelf, de hogescholen en de universiteiten." Volgens Van Petegem krijgen de instellingen hiervoor niet genoeg middelen van de overheid, waardoor studenten hier nu nog "weinig voordeel van zullen ondervinden".

En dus ziet hij meer nadelen dan voordelen. "De harde knip kan betekenen dat studenten die voor het overige een mooi parcours afleggen de mogelijkheid ontzegd gaat worden om de opleiding af te ronden. Gegeven de verwachtingen van de arbeidsmarkt om gekwalificeerde mensen af te leveren die gediplomeerd zijn in het hoger onderwijs, missen we zo potentieel."

"Ik denk dat we ook rekening moeten houden met een aantal maatschappelijke of demografische evoluties die we eerder gezien hebben in het leerplichtonderwijs, namelijk een toenemende mate van diversiteit", voegt Van Petegem toe. "Waar ik me zorgen over maak, is dat bepaalde groepen uit onze samenleving hier meer nadelen van gaan ondervinden dan andere groepen. De vraag is of we dat willen als samenleving."

"Een belangrijk voordeel van deze maatregel is wel dat we bepaalde mensen effectief tegen zichzelf gaan beschermen", geeft Van Petegem toe. "We kunnen als instelling zeggen 'we willen je niet langer in die rol van student laten'. Alleen heb ik vandaag onvoldoende zicht op het aandeel studenten dat in dat geval is."

Martin Valcke, onderwijsexpert aan de Universiteit Gent, heeft een andere mening. Hij vindt dat een harde breuklijn tussen de tweede en derde bachelor nodig is en een belangrijk voordeel heeft voor studenten. "Er zijn ook verhalen van mensen die tot helemaal op het einde van hun master geraken, zelfs klaar zijn met hun masterproef, maar nog altijd niet slagen op dat vak statistiek. Die harde knip moest er komen omdat dit niet geregeld was in het structuurdecreet."

"Alle universiteiten en hogescholen regelen de doorstroom nu anders. Een regel die maakt dat alle universiteiten in Vlaanderen hetzelfde gaan doen, is in het voordeel van de studenten. Het schept duidelijkheid en transparantie", argumenteert Valcke. 

Hij vindt het niet meer dan normaal dat de druk op studenten hoog ligt. Ook in het buitenland is er bovendien zo'n breuklijn, vaak tussen de bachelor en de master, aldus Valcke. "In Vlaanderen zijn er geen algemene selectieproeven dus eigenlijk is het eerste jaar een proef. In feite is het zeer logisch dat je na het einde van het tweede jaar dan de breuklijn legt. Nog een jaar wachten is uitstel van executie."

Toch zijn er volgens Van Petegem betere oplossingen. "Ik heb vastgesteld dat in het leerplichtonderwijs de voorbije decennia heel zwaar is geïnvesteerd in gelijke onderwijskansen en in het zorgbeleid om tegemoet te komen aan de toenemende mate van diversiteit. Op een parallelle wijze zal dat ook in het hoger onderwijs moeten gebeuren", stelt hij.

"Het kan lijken dat ik de zwarte piet wil doorschuiven naar het secundair onderwijs, maar vandaag heb ik - meer dan pakweg 10 jaar geleden - vragen bij de betekenis van een diploma secundair onderwijs", vervolgt hij. "Maatregelen die nu worden genomen en waar draagvlak voor is zoals allerlei proeven om de toegang tot het hoger onderwijs te beperken, zijn daar mijns inziens het bewijs van. Ook daar is dus werk aan de winkel."

En ook een andere vorm van deliberaties kan een oplossing bieden. "Zolang je een full credit systeem hebt, betekent dit dat studenten uitgesloten gaan worden. Als deliberaties zoals vroeger ingevoerd worden, kunnen examencommissies het geheel van opleidingen gaan beoordelen waardoor bepaalde tekorten weggewerkt of verschoond kunnen worden."