Voorzitter Oekraïens parlement: ‘Het is onmogelijk Rusland meer te vernederen dan Poetin zelf heeft gedaan’

“Het parlement is sinds de oorlog begon nog geen minuut gestopt met werken. Geen enkel parlementslid heeft het land verlaten en we vergaderen nog in dezelfde ruimte. We hebben wel alternatieve locaties geregeld, zoals de metro van Kiev, maar tot nu toe zijn die gelukkig niet nodig geweest.”

Aan het woord is Roeslan Stefantsjoek (46), partijgenoot en naaste adviseur van president Zelensky, die voor het eerst sinds 24 februari tijdelijk zijn post heeft verlaten om in West-Europa te pleiten voor Oekraïens kandidaat-lidmaatschap van de EU. Daarover wordt later deze maand besloten.

Hoewel het parlement, de Verchovna Rada, gewoon doorwerkt, is niet alles zoals het was. “Soms als we stemmen, kijken parlementsleden omhoog om te zien of er inkomend vuur is. We houden de vergadertijden geheim. En als de bel nu gaat, is het meestal niet om te stemmen maar omdat we naar de schuilkelder moeten.” De oude politieke tegenstellingen zijn opgeschort. “Aan het begin van de oorlog zijn we overeengekomen dat we nog maar één beleid hebben, en dat beleid heet Oekraïne.”

Is het pragmatisch om Oekraïne kandidaat-lid van de EU te maken?

Stefantsjoek: “Het is een politieke én een pragmatische kwestie. Het zal voor de hele EU de Oekraïense markt van 45 miljoen mensen openen. Een andere pragmatisch aspect is deelname aan een van de grootste investeringsprojecten ooit, de wederopbouw van Oekraïne. Een uniek project, dat Europa politiek en economisch kan verenigen. Vergelijkt u het met de ontdekking van Amerika: tot nu toe was Oekraïne voor sommige Europese landen een soort terra incognita. Bovendien is Oekraïne een groot agrarisch land, met de capabelste strijdkrachten. En Oekraïne kan ook zijn technologische kennis delen: in de IT-sector behoren we tot de meest vooraanstaande landen ter wereld.”

Nederlands premier Rutte opperde een ‘potentiële kandidaat-status’ voor Oekraïne.

“Oekraïne wil onder de gangbare regels vallen, geen andere. Hoewel we in oorlog zijn, vragen we niet om verslapping van de regels. Maar het is belangrijk dat pad met behoud van onze waardigheid te doorlopen. We hoeven niemand te bewijzen dat we vechten voor dezelfde Europese waarden. Oekraïners sterven er dagelijks voor, terwijl sommige EU-landen zich kunnen afvragen of ze die waarden wel hooghouden.”

Doelt u op Hongarije?

“Ik bedoel dat we niet alleen met woorden die waarden belijden, maar ook met daden.”

Hoe houdt Oekraïne economisch stand? En hoelang?

“Ik zal niet verhullen dat de economische situatie dramatisch is. Ons nationaal inkomen is met 35 procent gedaald sinds het begin van de oorlog. Wij zijn de VS, Canada, de EU-landen en het Verenigd Koninkrijk heel dankbaar voor hun financiële steun. We zijn nu ruim honderd dagen in oorlog, maar Oekraïne staat er nog steeds, inclusief het bancaire en financiële systeem. Ook het systeem voor voedseldistributie werkt nog. We doen alles om overeind te blijven tot het moment van de overwinning.”

Hoe zit het met de plannen om Oekraïens graan het land uit te krijgen?

“Voedselveiligheid is voor ons een heel belangrijk onderwerp, ook omdat wij zelf negentig jaar geleden onderworpen werden aan een grote hongersnood, de Holodomor (de uitroeiing door honger ten tijde van Stalin, waarvan vooral Oekraïne het slachtoffer werd, red.). We willen dit graag voorkomen in andere landen, maar hebben te maken met de Russische blokkade van onze havens. 

“Er zijn nu een paar opties: het gebruik van de havens van Polen, Letland en Litouwen is er een. Een ander is een humanitaire route door Wit-Rusland. Een derde is het deblokkeren van Oekraïense zeeroutes met konvooien, onder garanties van een bepaald land of een internationale organisatie.”

Staat u open voor Turkse ideeën daarover?

“Als verantwoord land zullen we elke optie overwegen, maar die opties mogen geen extra bedreigingen opleveren voor Oekraïne.”

Er is controverse over de gesprekken van Frans president Macron en Duits kanselier Scholz met Russisch president Poetin. Zij zeggen dat die gesprekken in nauw overleg worden gevoerd. Dus zijn het gesprekken op Oekraïens verzoek?

“Ik heb geen informatie dat zulke gesprekken plaatsvinden op verzoek van de Oekraïense kant. Maar ik zou willen reageren op de uitingen over de vernedering van Rusland. Het is onmogelijk Rusland meer te vernederen dan president Poetin zelf heeft gedaan. Een land als Rusland zo ver terugwerpen in de geschiedenis, dat kan alleen iemand doen die zijn eigen natie haat. Maar elke onderhandeling met Rusland moet de belangen van Oekraïne in het oog houden, ongeacht wie ze voert of wie belt.”

Voor Oekraïne gaat het om overleven, maar president Poetin staat niet bekend als gracieus verliezer. Hoe moet dit eindigen?

“In de overwinning van Oekraïne en van de beschaafde wereld. Met gerechtigheid uitgemeten door een internationaal tribunaal en volledige herstelbetalingen van Rusland voor geleden schade. Anders zien we geen gerechtigheid en kunnen we de hele internationale ordening wel weggooien.”

Is dat mogelijk als je te maken hebt met een grote kernwapenstaat?

“Oekraïne was zelf een grote kernwapenstaat. Het deed die wapens van de hand in ruil voor veiligheidsgaranties (in het Boedapest-memorandum van 1994, red.). Maar een van de partijen die ons die garanties gaf, is een oorlog tegen ons begonnen. Sancties moeten zo zwaar zijn dat zelfs de gedachte aan het openen van de nucleaire rode doos niet opkomt. De oorlog is een ziekte die chirurgisch behandeld moet worden, niet homeopathisch.”

Ondertussen wordt in West-Europa oorlogsmoeheid gesignaleerd.

“Het narratief van oorlogsmoeheid wordt verspreid door de Russische propagandamachine. Rusland wil graag dat iedereen moe wordt van de oorlog en dat de aandacht vermindert. Maar de steun voor Oekraïne is nog altijd torenhoog. De wereld begrijpt dat niemand zich veilig kan voelen en dat het een oorlog in etappes is. De eerste etappe is beïnvloeding door Russische propaganda. De tweede is economische beïnvloeding, met energie en het omkopen van lokale politici. 

“De derde etappe is de oorlog zelf – daar zitten wij in. De rest van Europa zit nog in de tweede etappe, zonder te weten wanneer de derde begint. Tot 23 februari wist ik dat ook niet, maar op 24 februari deed ik een militair uniform aan en dat zal ik dragen tot de overwinning.”

Uw land zat jarenlang in het zogeheten Minsk-proces, tussen enerzijds Parijs en Berlijn en anderzijds Moskou. Hoe verandert de oorlog de Europese diplomatie?

“Rusland zelf heeft de Minsk-overeenkomst gebroken. Rusland zelf heeft het Boedapest-memorandum geschonden. Rusland zelf heeft het Vriendschapsverdrag (uit 1997, red.) met Oekraïne geschonden. Wat voor verdragen zullen we nog met Rusland bespreken om ons als Oekraïners veilig te voelen? De enige oplossing voor de situatie is een daad van overgave. (lacht) Van Rusland natuurlijk.”