Vlaamse nieuwslandschap dreigt te polariseren: ‘We zien praktijken opduiken rechtstreeks uit receptenboek van Trump’

De coronacrisis deed het vertrouwen in Vlaamse nieuwsmedia pieken. “Het is nu vooral zaak dat momentum vast te houden”, klonk het vorig jaar bij de voorstelling van het Digital News Report, een onderzoek dat jaarlijks de staat van de media opmaakt in 48 landen. Maar nu blijkt dat alle Vlaamse nieuwsmerken het afgelopen jaar het vertrouwen zagen dalen dat de nieuwsconsument in hen stelt, merken Ike Picone, hoofddocent Media en Journalistieke Studies aan de VUB, en zijn team op. “Al houden de Vlaamse media in vergelijking met het buitenland wel goed stand”, zegt Picone. Met 57 procent van de Vlaamse nieuwsgebruikers die aangeeft het nieuws in het algemeen te vertrouwen ligt dat vertrouwen nog steeds hoger dan voor de pandemie. 

Maar deze cijfers vertellen niet het hele verhaal. Wie dieper in de tabellen duikt, merkt dat er zich een steeds duidelijkere breuklijn manifesteert binnen het Vlaamse nieuwslandschap. Want het vertrouwen mag dan internationaal gezien behoorlijk hoog liggen, tegelijk neemt het wantrouwen toe. 

Vooral rechtsgeoriënteerde nieuwsgebruikers of nieuwsconsumenten met een laag inkomen bekijken de traditionele nieuwsmerken met steeds grotere argwaan. “Deze toenemende polarisering komt het sterkst tot uiting wanneer je de cijfers van een merk als VRT Nieuws bekijkt”, vertelt Picone. “Met een score van 77 procent is dit het meest vertrouwde nieuwsmerk van Vlaanderen. Maar tegelijk zien we dat 19 procent van de rechtsgeoriënteerde nieuwsgebruikers het nieuwsaanbod van de openbare omroep wantrouwt.” Maar ook bij andere media zie je hetzelfde verschil. Bij de krant De Morgen is dat zelfs 9 procent tegen 26 procent. Omgekeerd is het bij Het Laatste Nieuws: daar is het wantrouwen bij linkse (23 procent) respondenten groter dan bij rechtse (21 procent).

Tot Amerikaanse toestanden, waar deze polarisering het geloof in nieuwsmedia deed kelderen, leidt dat bij ons voorlopig nog niet. “Maar het is wel een aandachtspunt”, waarschuwt Picone. “Het gevaar is dat bepaalde groepen zich gaan afkeren van de reguliere nieuwsmedia. Dit wordt nog verder in de hand gewerkt wanneer een partij als Vlaams Belang met een eigen nieuwsapp op dat wantrouwen gaat inspelen. Dit zijn praktijken die rechtstreeks uit het receptenboek van populisten als Trump en co. komen.” 

‘Nieuwsmijders’

En dat is niet het enige waar nieuwsmedia zich zorgen over moeten maken. Wereldwijd is er een forse toename van het aantal ‘nieuwsmijders’. Zowat vier op de tien ondervraagden (38 procent) laten vaak of soms het nieuws links liggen. In 2017 was dat maar 29 procent. Vlaanderen doet met 31 procent nieuwsmijders iets beter, maar ook bij ons ligt dit percentage 10 procentpunten hoger dan in 2017. 

De ondervraagden wijzen op het overaanbod aan berichtgeving over steeds dezelfde thema’s. Specifiek voor het afgelopen jaar wordt de politieke berichtgeving aangehaald en alles wat met de coronacrisis samenhangt. Jongere nieuwsmijders – 35 jaar en jonger – vermelden vaker dat de negatieve toon van de berichtgeving hen depressief maakt. Bij wie frequent het nieuws links laat liggen, spelen nog andere motieven. Zij koesteren wantrouwen tegenover de traditionele nieuwsmerken en keren zich er vooral daarom van af.

Klimaatopwarming

Deze trend counteren wordt niet makkelijk, denkt Picone. Jonge nieuwsgebruikers geven net aan dat ze verwachten dat ‘hun’ nieuwsbronnen stelling nemen in belangrijke thema’s zoals bijvoorbeeld de klimaatopwarming. Maar nieuwsmedia die dat doen, dreigen publiek aan de andere kant van het spectrum te verliezen. 

“Het wordt een heel moeilijke evenwichtsoefening”, zegt Picone. “Om zoveel mogelijk mensen aan boord te houden moeten nieuwsmedia voor zichzelf bepalen in welke thema’s ze wel of niet een expliciet standpunt innemen. Om dan vooral heel transparant te communiceren over de redenen waarom.”