Aast Medvedev op terugkeer naar de Kremlin-top? Oud-president treedt steeds vaker uit de schaduw van Poetin

Nog niet zo lang geleden werd Dmitri Medvedev in het Westen gezien als het liberale alternatief voor de Russische president Poetin. Maar de laatste tijd heeft Medvedev zich ontpopt tot een rabiate nationalist, die een steeds schrillere toon aanslaat tegen het Westen.

De voormalige premier én oud-president bedreigde de Finnen en de Zweden met het plaatsen van kernwapens ‘op een steenworp afstand van hun huis’, nadat Finland en Zweden hadden laten weten dat ze zich bij de NAVO willen aansluiten. Afgelopen week maakte hij mensen die Rusland haten op Telegram uit voor ‘wangedrochten’ en ‘gedegenereerde types’. “Zij willen ons, Rusland, dood, en zo lang ik leef zal ik alles doen om hen te laten verdwijnen.”

Wie hij precies op het oog had, bleef onduidelijk, maar zelfs het Kremlin reageerde een beetje gegeneerd. Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov noemde de felle toon ‘begrijpelijk’, maar beklemtoonde dat niet Medvedev maar president Poetin het buitenlands beleid bepaalt.

In de schaduw van Poetin

Dat zal voor Medvedev geen nieuws zijn geweest: zijn hele politieke leven heeft zich afgespeeld in de schaduw van Poetin. De twee leerden elkaar na het ineenstorten van de Sovjet-Unie kennen, toen ze voor burgemeester van Leningrad Anatoli Sobtsjak begonnen te werken, destijds een van de beroemdste hervormingsgezinde politici in Rusland.

Medvedev was juridisch adviseur van Sobtsjak, bij wie hij rechten had gestudeerd. Maar al snel begon hij ook te werken voor Poetin, die in rap tempo zijn macht uitbreidde met hulp van een aantal andere voormalig agenten van de veiligheidsdienst KGB.

Toen president Jeltsin Poetin in 1999 tot premier benoemde en hem tot zijn opvolger zalfde, haalde deze Medvedev naar Moskou om adjunct-directeur van de presidentiële staf te worden.

Persoonlijkheid

Te midden van de siloviki, de figuren uit de veiligheidsstructuren met wie Poetin zich als president omringde, maakte Medvedev een schuchtere indruk. Maar dat werkte in zijn voordeel toen Poetin in 2007 het einde van zijn tweede ambtstermijn naderde. Als zijn beoogde opvolger schoof hij Medvedev naar voren, iemand die hem niet naar de kroon zou steken.

Het buitenland reageerde opgelucht toen Medvedev in 2008 de verkiezingen won. Er leek een andere wind te gaan waaien uit het Kremlin. Een jaar eerder had Poetin de westerse leiders op de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München getrakteerd op een tirade waarin hij van leer trok tegen de alleenheerschappij van de Verenigde Staten en de uitbreiding van de NAVO in Oost-Europa.

“Ik heb iemand gezien met wie we in goede sfeer kunnen samenwerken, open en relaxed”, concludeerde EU-commissievoorzitter José Manuel Barroso na een ontmoeting met Medvedev. Er was een nieuwe generatie aan de macht, was het gevoel onder de Europese diplomaten. Een Russische president met een iPhone, een Apple Watch en andere westerse gadgets.

Beleid

Medvedev pleitte voor verdere hervormingen van de economie, meer politieke pluriformiteit en zette meteen een campagne tegen corruptie op. Wel heel hypocriet, bleek later: oppositieleider Aleksej Navalny ontmaskerde hem als een corrupte figuur die er een collectie luxueuze villa’s en dure jachten op nahield.

Voor president Obama was het aantreden van Medvedev aanleiding om Rusland een ‘reset’ in de onderlinge betrekkingen aan te bieden. Hoewel er op de 'resetknop’ die minister van Buitenlandse Zaken Lavrov kreeg een vertaalfout stond – ‘peregroezka’ (overbelasting) in plaats van  ‘perezagroezka’ (‘reset’) –, leverde de toenadering toch een akkoord tussen Obama en Medvedev op over beperking van de strategische kernwapens, New Start.

Maar de echte macht bleef toch bij Poetin liggen. Die liet dat fijntjes blijken door de president met ‘ty’(jij) aan te spreken, terwijl Medvedev premier Poetin beleefd met ‘vy’(u) aansprak. Op papier had Medvedev als president Poetin kunnen afzetten, maar dat durfde hij niet aan. Kennelijk voelde hij dat hij niet uit het juiste hout gesneden was om de nieuwe sterke man te worden.

In de praktijk veranderde er ook veel minder dan het Westen had gehoopt. Al kort na zijn aantreden lanceerde Medvedev, waarschijnlijk op bevel van Poetin, een oorlog tegen Georgië. Ook de liberalisering van het politieke klimaat bleef uit.

Steeds fellere toon

In 2012 keerde Poetin terug als president. Acht jaar lang mocht hij nog de tweede viool spelen als premier onder Poetin, totdat deze hem aan de kant zette wegens falend economisch beleid. Sindsdien moet Medvedev het doen met de vrij onbelangrijke post van vicevoorzitter van de nationale veiligheidsraad, waar voormalig veiligheidschef Nikolaj Patroesjev de lakens uitdeelt.

Naarmate zijn macht afnam, is zijn nationalistische toon steeds feller geworden. In oktober vorig jaar betoogde hij in een neerbuigend artikel dat het geen zin heeft met de Oekraïense leiders te onderhandelen, omdat ze zich laten betalen door de VS en de NAVO. Daarmee papegaaide hij Poetin na, die kort daarvoor Oekraïne een vazalstaat van het Westen had genoemd. Waarnemers in Rusland speculeren nu over de vraag of Medvedev eropuit is om terug te keren in het Kremlin.