Iedereen zes maanden vroeger uit gevangenis, welk signaal geeft dat? “Momenteel komen ze er slechter uit dan ze erin gaan”
In de gevangenis van Antwerpen was er voor tientallen gedetineerden begin dit jaar niet eens een bed. Ze sliepen op matrassen op de grond.
Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) wil gevangenen systematisch zes maanden vroeger vrijlaten wegens plaatsgebrek. Maar welke impact heeft zo’n verkorte straf op de gedetineerden zelf? En op de maatschappij? “Het gevoel van straffeloosheid pak je beter aan door sneller te berechten dan door langere straffen op te leggen.”
Voor de gevaarlijkste criminelen, zoals terroristen of zedenplegers, is er geen ‘korting’. Maar voor de andere gedetineerden heeft Vincent Van Quickenborne een wet klaar die hen toelaat zes maanden voor hun strafeinde voorwaardelijk vrij te komen. Bedoeling is de toenemende overbevolking in de gevangenissen het hoofd te bieden, luidt het.
En dat is ook nodig, zegt professor criminologie Tom Daems (KU Leuven). “Het is een weinig elegante en onpopulaire noodmaatregel”, zegt hij. “Maar de overbevolking is echt heftig. Je kan mensen niet blijven opstapelen in te kleine gevangenissen.” We worden er zelfs geregeld voor op de vingers getikt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). “In een moderne rechtstaat kun je de schrijnende toestanden van vandaag niet verantwoorden. Zoals in de gevangenis van Antwerpen, waar mensen op de grond moeten slapen, met veel te veel in een cel. Maar je bouwt geen gevangenissen bij op een paar dagen tijd.”
Ontradend effect
Strafuitvoering zit de voorbije decennia constant in crisis, zegt Daems. “De minister had beloofd dat het nu anders zou zijn, maar ook hij komt hier zichzelf tegen. Zo’n noodmaatregel is op geen enkele manier toe te juichen, maar hij is wel noodzakelijk.” Bovendien is het risico van die kortere straffen beperkt, zegt hij. “Vroeg of laat komen mensen sowieso vrij. Daar heeft die zes maanden weinig impact op. Door de huidige toestand in de gevangenissen wordt de straftijd momenteel toch weinig zinvol ingevuld.”
Maar moet een gevangenisstraf niet ontradend werken? Welk signaal geeft dan zo’n algemene korting? “Wat ontradend werkt, is niet zozeer de lengte van de straf, maar het loutere feit dát je naar de gevangenis moet. Daar zijn mensen bang voor”, zegt moraalfilosoof Benjamin De Mesel (KU Leuven). “Of dat nu zes maanden meer of minder is, maakt weinig verschil.” Dat verschil is er wel voor de gedetineerden zelf: “Voor hen is elke minuut die ze vroeger vrijkomen belangrijk.”
Groot recidiverisico
Al kan een kortere straf ook voor de maatschappij zelf interessant zijn. “Heel vaak wordt aangehaald dat een gevangenisstraf verschillende doeleinden heeft”, zegt De Mesel. “Ontrading is daar één van. Een ander is het beschermende effect: zolang de dader vastzit, kan hij geen misdaden plegen. Alleen blijkt dat beschermende effect op langere termijn niet te werken. Door de huidige omstandigheden in de gevangenissen is het risico op recidive op langere termijn zeer groot. Dat wordt niet beperkt door een langere straf te geven. Integendeel. Mensen komen slechter de gevangenis uit dan ze erin zijn gegaan.”
Op dit moment bestaat de infrastructuur niet om dat probleem aan te pakken, zegt hij. “We moeten af van het idee dat een gevangenisstraf de enige gepaste reactie is op een misdaad.” Alleen krijg je dat niet makkelijk verkocht aan de publieke opinie. Online vallen dan al snel woorden als ‘straffeloosheid’. Het lijkt wrang, dat straffen verkort worden nadat het regeerakkoord net hamerde op een krachtdadig strafuitvoeringsbeleid. Een dader bestraffen heeft namelijk nog een functie: een louterende werking op de maatschappij. “De oplossing daarvoor is om straffen sneller uit te spreken, zodat de maatschappij zíét dat er snel op onrecht wordt gereageerd”, zegt De Mesel. “Nu duurt het jaren. Daardoor gaat ook de link verloren tussen de feiten en de dader, en heeft hij het gevoel dat hij na al die tijd berecht wordt voor iets waar hij niks meer mee te maken heeft.”
