Mysterie rond oorsprong van de Zwarte Dood is opgelost, zeggen onderzoekers

Minstens tientallen miljoenen mensen stierven toen de builenpest over de continenten raasde, waarschijnlijk door verspreiding langs handelsroutes. Ondanks verwoede pogingen om de bron van de uitbraak te achterhalen, heeft het gebrek aan harde bewijzen nooit uitsluitsel gebracht.

“We hebben de oorsprong in tijd en ruimte gelokaliseerd, wat echt opmerkelijk is,” zei Professor Johannes Krause van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig. “We hebben niet alleen de voorouder van de Zwarte Dood gevonden, maar ook de voorouder van de meeste peststammen die vandaag de dag in de wereld circuleren.”

Het internationale team kwam bijeen om aan de puzzel te werken toen doctor Philip Slavin, een historicus aan de Universiteit van Stirling, bewijs ontdekte voor een plotselinge toename van het aantal sterfgevallen aan het eind van de jaren 1330. Slavin deed zijn ontdekking op twee begraafplaatsen in de buurt van het Issyk-Kul meer in het noorden van het huidige Kirgizië.

Onder 467 grafstenen, gedateerd tussen 1248 en 1345, ontdekte Slavin een enorme toename van het aantal sterfgevallen, met 118 stenen gedateerd 1338 of 1339. Inscripties op sommige grafstenen vermeldden als doodsoorzaak “mawtānā”, de Syrische taalterm voor “pest”.

Nader onderzoek wees uit dat de sites eind jaren 1880 waren opgegraven, waarbij ongeveer 30 skeletten uit hun graven waren gehaald. Na bestudering van de opgravingen traceerden Slavin en zijn collega’s enkele van de stoffelijke overschotten en koppelden ze aan bepaalde grafstenen op de begraafplaatsen.

Het onderzoek ging vervolgens over op specialisten op het gebied van antiek DNA, onder wie Krause en doctor Maria Spyrou van de Universiteit van Tübingen in Duitsland. Zij haalden genetisch materiaal uit de tanden van zeven personen die op de begraafplaatsen waren begraven. Drie daarvan bevatten DNA van Yersinia pestis, de bacterie die builenpest veroorzaakt.

Uit een volledige analyse van het genoom van de bacterie bleek dat het een directe voorouder was van de stam die acht jaar later de Zwarte Dood in Europa veroorzaakte en daardoor waarschijnlijk de doodsoorzaak was van meer dan de helft van de bevolking op het continent in het volgende decennium.

De dichtst levende verwant van de stam werd nu gevonden bij knaagdieren in dezelfde regio, aldus de wetenschappers. Hoewel mensen nog steeds besmet raken met builenpest hebben betere hygiëne en minder contact met rattenvlooien verdere dodelijke pestpandemieën voorkomen.