Volgens identitaire bewegingen is er een omvolking aan de gang, wat is daarvan aan?

We don’t talk about Bruno. Denk niet aan witte ijsberen. Dezelfde paradox speelt met het woord omvolking. Elk artikel, hoe je het ook draait of keert, draagt bij aan de verankering van het woord in ons taalgebruik, in onze hoofden, in ons beleid. Dat baart historici zorgen, maar daarover later meer. Het zou geen paradox zijn, als het woord intussen niet al zo was ingeburgerd, dat we het er toch eens over moeten hebben.

Wat wij ‘omvolking’ noemen, heet in het Frans ‘le grand remplacement’ en in het Engels ‘the great replacement’. Telkens gaat het erom dat de zogezegd lokale bevolking en cultuur doelbewust moeten wijken voor buitenlanders die dorpen en steden overnemen met andere gebruiken, andere zeden en slechte bedoelingen.

Het concept is er niet enkel in geslaagd om op korte tijd uiterst rechts over grenzen heen te verenigen, het heeft ook internationaal in geen tijd de mainstream debatten veroverd. Een invasie, zeg maar.

Lieven Verstraete gebruikte in De zevende dag het woord omvolking niet letterlijk, maar stelde wel dat wijken een na een veroverd worden door nieuwkomers (omdat extreemrechts dat stelt, zo verduidelijkte hij later). Twee weken eerder gaf Vlaams Belanger Filip Dewinter in Nederland aanleiding tot Kamer-vragen door op televisie te komen praten over zijn boek Omvolking.

Dewinter trekt met het boek op dit moment ook door Vlaanderen, langs VB-afdelingen. Zijn boek is grotendeels gebaseerd op ‘Le Grand Remplacement’, een tekst van de Fransman Renaud Camus met wie Dewinter een uitgebreid interview deed. Camus’ essay dateert al uit 2011, maar blijft opgang maken in identitaire kringen.

“Gevaarlijke beweringen”, vonden Nederlandse politici. Dewinters televisieoptreden kwam er dan ook net na de aanslag in het Amerikaanse Buffalo, waar een witte schutter 10 kleurlingen dood schoot. In zijn manifest maakte de schutter Payton Gendron duidelijk waar het hem om te doen was: een halt toeroepen aan de grote vervanging.

Niet toevallig noemt Gendron als zijn idool Brenton Tarrant, verantwoordelijk voor een aanslag op een moskee in Christchurch, Nieuw-Zeeland, waarbij 51 doden vielen. Tarrants manifest heette ‘The Great Replacement’. Het vormde ook de inspiratie voor Patrick Crusius, die in augustus 22 mensen doodde in El Paso. Crusius richtte zich op de hispanics, om ‘mijn land te verdedigen tegen culturele en etnische vervanging veroorzaakt door een invasie’.

Na elk van deze aanslagen gingen Amerikanen op zoek naar de betekenis van ‘The Great Replacement’, zo toont Google Trends. Fox-presentator Tucker Carlson takelde de term verder de mainstream binnen via zijn veelbekeken shows.

In Vlaanderen introduceerde het Vlaams Belang het woord ‘omvolking’. Dit jaar was dat door het boek van Filip Dewinter, vorig jaar was het voorzitter Van Grieken die het woord koppelde aan de Statbel-cijfers over immigratie en in 2020 tweette Vlaams Parlementslid Stefaan Sintobin over de ‘omvolking’ met een foto van de basiliek van Koekelberg die volgens hem een moskee was.

Google registreert de eerste opzoekingen van Belgische gebruikers naar het woord ‘omvolking’ in 2018, als Dewinter zijn Nederlandse vriend Geert Wilders rondleidt in Antwerpen. In een dubbelinterview met Gazet Van Antwerpen lanceert Dewinter de term: “omvolking, zoals ik het noem”.

Nazioorsprong

Toch is het woord niet Dewinters uitvinding. Het concept ‘Umvolkung’ is gecreëerd door de Duitser Albert Brackmann, die tijdens het nationaalsocialisme de re-germanisatie van Oost-Europa moest verwezenlijken, een project om delen van Oost-Europa te bevolken met Duitsers.

Daaruit volgde een proces van selectie, wat leidde tot deportatie en uiteindelijk uitroeiing. Ook de Sovjet-Unie voerde een omvolkingspolitiek en China doet het nog altijd, in Tibet en in Xinjiang.

Waar deze regimes omvolking actief gebruiken, wil nieuwrechts de omvolking net tegenhouden. Dewinter vindt het dan ook ‘bespottelijk’ dat hem nazipraktijken wordt verweten. “Net het omgekeerde is het geval”, beweert hij, net als Camus, in zijn boek.

“Een bliksemafleider”, zegt Christophe Busch, criminoloog en historicus, en directeur van het Hannah Arendt Instituut. De expansiedrang van de nazi’s is dan wel afwezig bij nieuwrechts, maar de oplossing van Dewinter en Renaud Camus voor de omvolking is de ‘remigratie’, een georganiseerde terugkeer. Iedereen moet terug, tenzij wie volledig geassimileerd is. Voor Camus betekent die assimilatie zelfs het aannemen van een nieuwe voornaam in Franse traditie zoals Raymond of François.

“De geplande remigratie is een omvorming van een realiteit die demografisch gegroeid is, naar het ideaalbeeld van een blank, mannelijk, heteronormatief stereotype”, zegt Busch.

Bovendien is het nazistische concept Volkstod, de basis voor Umvolkung, nog altijd centraal in de nieuwrechtse theorie, zij het zonder dat woord te gebruiken. Wat Camus in nostalgische bewoordingen beschrijft is namelijk de teloorgang van het Franse volk en de Franse cultuur. Dewinter doet hetzelfde met statistiek in de hand en kijkt naar de dalende geboortecijfers en de migratie.

Wat zeggen de cijfers?

De nieuwe cijfers van Statbel deze week bevestigen de toename van de Belgische bevolking, hoofdzakelijk door een positief migratiesaldo: meer immigranten dan emigranten. Een op de drie inwoners van België heeft een buitenlandse achtergrond. Het werkelijke aantal ligt nog hoger, want Statbel kijkt enkel terug tot de nationaliteit van de ouders, niet de grootouders.

Mensen hebben zich altijd verplaatst, maar er is onmiskenbaar een grotere instroom van migranten sinds België na de Tweede Wereldoorlog actief op zoek ging naar gastarbeiders uit Italië, Spanje, Griekenland, Turkije en Marokko. Na de migratiestop in 1974 volgde tien jaar lang een negatief migratiesaldo, maar vanaf eind jaren tachtig neemt het aantal immigranten opnieuw sterk toe.

“Na de val van de Berlijnse muur breidde de EU uit en het vrij verkeer van personen zorgt ervoor dat de helft van de migratiecijfers bestaat uit Europese migranten”, vertelt Tom Naegels, auteur van Nieuw België, een migratiegeschiedenis. “Verdere verklaringen zijn de gezinshereniging en een toename van de asielmigratie door globalisering, een daling van transportkosten en de toename van conflicten zoals die in Joegoslavië.”

Al die verklaringen zorgen overigens ook voor een forse toename van het aantal vertrekkers uit België, al is die minder fors dan het aantal binnenkomers. Ons land wordt steeds meer een smeltkroes, waarbij ook de diversiteit binnen wijken toeneemt, zo berekende De Tijd vorig jaar.

Believers stellen dan ook dat de omvolking geen theorie is, laat staan een complottheorie, maar louter een vaststelling. “Open uw ogen”, zegt Camus. “Een wandeling door Molenbeek of Antwerpen-Noord zegt meer dan honderd statistieken”, schrijft Dewinter. Dat is niet zo heel anders dan wat Vooruit-voorzitter Conner Rousseau zei toen hij beweerde zich niet in België te voelen als hij door Molenbeek rijdt, al trok hij een andere conclusie.

Het is een handige retorische truc om de omvolking als een waarneming voor te stellen, maar het is een flexibele theorie, waarin de ene meer moedwil ziet dan de andere. Ook dat verklaart het succes van de term, want wat nu eens lijkt overeen te komen met de werkelijkheid, is even later een vergezocht complot.

“Sommigen komen erbij uit dat de Joden het hebben gedaan, anderen stellen vast dat het toch vooral komt door het beleid van de EU en het Wereld Economisch Forum”, zegt Busch.

‘Paranoïde onzin’

Internationaal beleid heeft invloed op migratie, denk maar aan de arbeidsmigratie. Deze week stelde in Nederland de minister voor Sociale Zaken in een interview voor om werkloze jongeren uit de Franse banlieues te halen voor Nederlandse jobs. Publicist Joost Niemöller noemde het idee op Twitter omvolking: “Van bovenaf opgelegd dus. Geen complot.” Hij is de oprichter van omroep Ongehoord Nederland waar Dewinter zijn boek mocht komen voorstellen. Na de ophef verduidelijkte de minister dat het enkel een idee was, geen concreet plan.

“Het is een enorme stap van de vaststelling van hoge migratiecijfers naar de logica dat het een doelbewuste strategie van de elites zou zijn om het Europese volk te verkleuren”, zegt Tom Naegels. “Dat laatste is paranoïde onzin.”

Voor Dewinter is de stuwende kracht achter de omvolking “een verbond” tussen linkse politici, die migranten nodig hebben als kiesvee, en miljonairs, die baat hebben bij open grenzen.

“De ‘nuttige idioten’ van links hebben blijkbaar niet door dat zij slechts de marionetten zijn van een veel groter economisch plan dat steunt op internationalisering en globalisering”, schrijft Dewinter. Het is volgens hem het Wereld Economisch Forum in Davos dat massa-immigratie en omvolking mogelijk maakt “om de eigen portefeuille te spijzen”.

“We worden oprecht belogen,” aldus Camus, “uit ideologische overtuiging.” Er is bovendien haast gemoeid met het verzet, want er is volgens hem een “witte genocide” bezig. Zo laat het woord omvolking ook toe om opnieuw over ras te spreken, zonder dat nog meer beladen woord te gebruiken. Camus steekt niet weg dat hij het woord ‘ras’ uit de taboesfeer wil halen, vrijelijk verwijzend naar grote namen uit het verleden als Victor Hugo.

Het idee is dat een blank Europa wordt overspoeld en elk moment dreigt teloor te gaan. Die urgentie is er volgens de partij van Filip Dewinter al vijftig jaar. In 1973 had Vlaams Blok-oprichter Karel Dillen het over “de bezegeling van de ondergang van de blanke wereld”. De woorden komen uit zijn recensie van de beruchte Franse roman Le camp des saints, dat vertrok vanuit de vraag ‘Et s’ils arrivaient?’ Wat als ‘de misdeelden van het Zuiden als een stortvloed deze rijke kust, deze open grens overspoelen?’

“De urgentie om te handelen en de crisisnarratieven zijn een gevaarlijke cocktail,” aldus Busch, “omdat de intentie die ze in die omvolking leggen gedragsmotiverend werkt.”

Dat kan ervoor zorgen dat mensen op verkiezingsdag het bolletje van het VB inkleuren, maar verklaart ook waarom verschillende aanslagplegers inspiratie vinden in de theorie, ook al hebben ze Camus’ tekst niet eens gelezen en uit de Franse schrijver zich herhaaldelijk als een tegenstander van elke vorm van geweld.

Volgens wetenschappers ligt het gevaar net in de mate waarin het als een kwestie van overleven wordt voorgesteld, zoals met de term ‘witte genocide’. “Dan kom je in een nulsomspel: jouw aanwezigheid is een bedreiging voor mijn aanwezigheid”, zegt Busch.

Na de aanslag in Christchurch schreef Dries Van Langenhove, Kamerlid voor het Vlaams Belang, op Twitter: “Als binnenkort wanhopige mensen een aanslag plegen omdat ze zien dat vredevol verzet tegen de omvolking niet meer mogelijk is, kleeft er bloed aan de handen van het establishment.”