Wil jij in een land leven waar de regering beslissingen van rechters negeert?

Wil jij in een land leven waar je er niet op kan rekenen dat rechterlijke uitspraken gerespecteerd worden door de overheid? Dat behoort immers tot de kern van de rechtsstaat: de wetgevende macht legt de regels vast. De uitvoerende macht verfijnt deze regels en voert ze uit. De rechterlijke macht ziet erop toe dat de rechtsregels gerespecteerd worden. Ook door de overheid zelf.

Spoiler alert: wij leven vandaag in zo’n land. Dat is immers precies wat er nu gebeurt in de "opvangcrisis". 

Al sinds oktober vorig jaar zijn er grote problemen met de opvang van personen die internationale bescherming aanvragen (asielzoekers). Omdat het opvangnetwerk verzadigd is, kiest staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) ervoor om voorrang te geven aan de meest kwetsbaren, zoals gezinnen met kinderen en mensen met medische problemen.

Hierdoor krijgen vooral alleenstaande mannen geen opvang. Ze komen op straat terecht, en op een "wachtlijst". Op die manier belanden zo’n 40 mannen per dag op straat. 

Dat wordt hen ook expliciet zo meegedeeld, rapporteert Vluchtelingenwerk Vlaanderen: voor ze worden binnengelaten bij de Dienst Vreemdelingenzaken ontvangen alleenstaande mannen van Fedasil een papier met volgende boodschap, in verschillende talen: “Wegens de verzadiging van het opvangnetwerk, kan Fedasil momenteel niet aan iedereen een opvangplaats garanderen. U kunt uw verzoek om internationale bescherming laten registreren bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Daarna wordt u naar de uitgang begeleid. Afhankelijk van uw situatie kunt u worden uitgenodigd om u op een wachtlijst te laten plaatsen. Indien u informatie wenst, neem dan contact op met dispatching@fedasil.be.” 

Nochtans stelt artikel 17 van de Europese Opvangrichtlijn klaar en duidelijk: "De lidstaten zorgen ervoor dat voor verzoekers materiële opvangvoorzieningen beschikbaar zijn wanneer zij hun verzoek om internationale bescherming indienen." Deze bepaling werd omgezet in artikel 6 van de Belgische Opvangwet: “Het voordeel van materiële hulp [geldt] voor elke asielzoeker vanaf het doen van zijn asielaanvraag en is van kracht gedurende de hele asielprocedure.” De wet voorziet geen voorrang voor bepaalde kwetsbare personen, of een andere behandeling voor wie asiel aanvroeg in een ander EU-land.

De wet laat niet toe met wachtlijsten te werken of een "wachtperiode" te organiseren: elke verzoeker heeft recht op opvang van zodra hij de asielaanvraag indient.

Zo denkt ook de rechterlijke macht erover. In januari 2022 veroordeelde de rechtbank van eerste aanleg van Brussel Fedasil hiervoor. Ook de arbeidsrechtbank heeft dit al veelvuldig bevestigd: sinds begin dit jaar is Fedasil al honderden keren veroordeeld wegens het schenden van het recht op opvang in individuele zaken. Pijnlijk is dat, wanneer verzoekers zo’n beslissing van de arbeidsrechtbank in handen hebben, er plots wél een opvangplaats voor hen blijkt te zijn – om te vermijden dat er dwangsommen betaald moeten worden. 

Bovendien komt de goede werking van justitie onder druk te staan omdat de arbeidsrechtbank overstelpt wordt met dergelijke verzoeken en er zo achterstand ontstaat in andere zaken. Volgens de Franstalige arbeidsrechtbank in Brussel organiseert Fedasil deze praktijk “opzettelijk, systematisch en aanhoudend”. Daarom heeft de rechtbank aan het parket melding gemaakt van mogelijk strafbare feiten, wat nu verder onderzocht wordt.

De Belgische overheid negeert dus systematisch zowel de wet als rechterlijke uitspraken. “Onzin”,  tweette staatssecretaris Mahdi, “wanneer plaatsen beperkt zijn, moet je keuzes maken”. Maar de wet laat geen keuzes toe. Als opvang niet mogelijk is in het reguliere opvangnet, dan moeten er alternatieven voorzien worden. 

Als men morgen de wet aanpast, dan moet de staatssecretaris deze nieuwe regels respecteren. Maar zolang dat niet het geval is, kan een staatssecretaris de bestaande regels niet zomaar naast zich neerleggen. In een rechtsstaat is het de taak van de wetgever, de Europese in dit geval, om de regels te wijzigen. Daarom is deze situatie problematisch, en een aanfluiting van de rechtsstaat.

Het is niet de eerste keer dat de uitvoerende macht rechterlijke uitspraken in het migratierecht negeert, zo bespreken we in recent onderzoek. Denk maar aan de arresten van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen over humanitaire visa, die voormalig Staatssecretaris Francken weigerde uit te voeren. 

Ook de Dienst Vreemdelingenzaken heeft lang rechtspraak van de Raad van State genegeerd, die de retributies (bijdrage in administratieve kosten) vernietigde.

Deze tendens, waarbij opeenvolgende regeringen rechterlijke uitspraken negeren, is niet alleen zorgwekkend voor personen die internationale bescherming aanvragen. Het zou ons allemaal moeten verontrusten.