Premier Alexander De Croo heeft maandag in een toespraak naar aanleiding van de teruggave van het stoffelijke overschot van de vroegere Congolese premier Patrice Lumumba erkend dat verscheidene toenmalige Belgische ministers “een morele verantwoordelijkheid” droegen in de omstandigheden die tot de moord hebben geleid. Hij bood zijn excuses aan.

“Het is een pijnlijke en onaangename waarheid. Maar ze moet gezegd worden”, zo verklaarde De Croo tijdens een ceremonie in het Egmontpaleis waar de Belgische autoriteiten het stoffelijke overschot, in feite één tand, overhandigden aan de familie van de vermoorde eerste premier van onafhankelijk Congo.

“De Belgische ministers, diplomaten, ambtenaren of militairen hadden misschien niet de intentie om Patrice Lumumba te laten vermoorden. Geen enkel bewijs staaft dat. Maar ze hadden moeten zien dat de overbrenging naar Katanga zijn leven in gevaar zou brengen. Ze hadden moeten waarschuwen, ze hadden elke hulp moeten weigeren bij de overbrenging van Lumumba naar de plaats waar hij is geëxecuteerd. Ze hebben ervoor gekozen dat niet te zien. Ze hebben ervoor gekozen niet op te treden”, zo verklaarde De Croo.

Dochter van Lumumba geeft emotionele toespraak: “Vader, welkom thuis”

“We hebben deze morele verantwoordelijkheid van de Belgische regering erkend en ik herhaal dat vandaag op deze officiële afscheidsdag van België voor Patrice Lumumba. Ik wens in aanwezigheid van zijn familie op mijn beurt de excuses van de Belgische regering aan te bieden voor de wijze waarop ze in die periode gewogen heeft op de beslissing om een einde te maken aan de eerste premier” van onafhankelijk Congo, zei De Croo.

Regime van ongelijkheid

“Al ten tijde van de kolonisatie kwamen er stemmen naar boven over de mishandeling. Die stemmen zijn nooit verdwenen. En hoewel veel Belgen zich echt hebben geïnvesteerd, was het een regime van ongelijkheid. En dat is onaanvaardbaar. Het is tijd om fouten te herstellen”, zei De Croo.

De Croo verwees ook naar de banden tussen België en Congo, want door de kolonisatie blijven beide landen voor altijd verbonden volgens de premier. “We herdenken de afschuwelijke moord op deze man die zo veel betekend heeft voor dit land. Belgen en Congolezen zullen deze band blijven hebben. Zowel in moeilijke tijden als in momenten van geluk.”

“Deze maandag is ook een hernieuwing van ons partnerschap. Dat deze dag de voorbode mag zijn van een gemeenschappelijke toekomst”, eindigde de premier zijn toespraak.

(Lees verder onder de foto)

Ook de Congolese premier Jean-Michel Sama Lukonde verwees naar het systeem van ongelijkheid en racisme waar Koning Filip eerder ook al over sprak.“Lumumba had al velen jaren voorheen gewaarschuwd voor wat er gaande was”, zei hij. “Er zijn boeken nodig om hem te beschrijven. Hij was een referentie voor de jeugd en generaties nadien. Hij was een held en voor mij persoonlijk ook een bron van inspiratie.”

Ook Lukonde sprak over een verdere band met België. “We moeten onze geschiedenis in de ogen durven kijken om te kunnen evolueren naar een harmonieuze samenwerking. Want het verleden is een leerschool. We moeten nieuwe banden smeden die sterker zijn dan dat ze voordien waren.”

“Vader, welkom thuis”

Juliana Lumumba, de dochter van Patrice Lumumba mocht vervolgens ook het woord nemen. “Vader, wij - jouw kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen maar ook Congo, Afrika en de wereld - huilden over jouw dood zonder de waarheid te weten. Wanneer ben je gestorven en waar? Dat weten we niet. Wie heeft je gedood? We zoeken nog steeds”, begint ze. “Je bent een held zonder pantheon. Zonder de schaduw van een graf.”

Ze verwijst nadien naar de weg die de familie van Lumumba heeft moeten afleggen die tot deze ceremonie heeft kunnen leiden: “Ik bedank de Koning dan ook. Hij heeft echt belang getoond voor onze vader en hij heeft spijt getoond voor zijn jammere lot. Jullie hebben onze pijn en bitterheid lichter gemaakt. En daar zijn we u dankbaar voor.”

Net zoals ze haar speech begon, eindigde Juliana met een woord voor haar vader, deze keer met een krop in de keel. “We hebben geprobeerd om op deze manier afscheid van jou te kunnen nemen, 61 jaar na je verdwijning. We hebben één wens: dat je - waar je ook bent - fier kan zijn op je kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Vader, welkom thuis”, eindigde ze haar emotionele toespraak.

Op het einde van de ceremonie werd de kist naar de ere koer gebracht, waar de twee nationale volksliederen te horen waren.

Kies of snijtand?

De tand van Lumumba is al sinds 2016 in handen van het Belgische gerecht nadat deze in beslag werd genomen en deel uitmaakte van het bewijsmateriaal voor het onderzoek naar de moord op de oud-minister. Lumumba werd in januari 1961 vermoord maar de omstandigheden rond zijn dood bleven altijd onduidelijk.

De Belgische Rijkswachter Gerard Soete was diegene die het lichaam van de premier moest laten verdwijnen. Hij bracht vervolgens “bewijs” mee naar België; waaronder een vingerkootje, twee tanden en een kogel. Over die tanden bestaat ook heel wat onduidelijkheid want slechts weinig mensen kregen die ooit te zien. De Duitse journalist Thomas Giefer die de tanden te zien kreeg, sprak altijd over vergulde snijtanden. Maar de tand die vandaag wordt overhandigd is een vergulde kies. Er werd nooit een DNA-onderzoek gedaan op die tand omdat die dan helemaal vernietigd zou moeten worden.

(Laurence Torck, Marc Klifman& Tysha Coenegracht)