Monding van Westerschelde bezaaid met microplastics, waarschuwen wetenschappers uit China

Tot 413 stuks microplastics per kilogram droog slib. Zo veel van het goedje troffen (hoofdzakelijk Chinese) wetenschappers aan in de bodem van de Westerschelde, in het kader van een studie.  De studie werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science of the Total Environment.

Daarvoor werden er in de zomer en de herfst van 2020 telkens stalen genomen van de bodem en het water op 25 locaties aan de Westerschelde, gelegen tussen de monding en de stad Antwerpen. Ze onderzochten de stalen op vijf types van microplastics: PP, PET, PS, PA en PVC.

De meeste microplastics in het slib werden teruggevonden rond de haven van Antwerpen en tussen Terneuzen en het Verdronken Land van Saeftinghe. In industriegebied en gemengd landbouw/woongebied, dus. Iets minder werden er teruggevonden aan de monding van de Schelde in de Noordzee. Rond de stad Antwerpen zelf werden er het minst aangetroffen.

In het Scheldewater werden er vier keer minder microplastics aangetroffen dan in de bodem. Van de vier onderzochte zones scoorde slechts één slecht voor zowel het slib als het oppervlaktewater: de haven.

De wetenschappers zien een patroon waarbij microplastics eerst bezinken in de bodem rond de haven, vervolgens met het water meegevoerd worden naar de landbouw- en woonzones meer stroomafwaarts, en uiteindelijk belanden in het vergaarbak dat de Scheldemonding is. Daar botsen zout zeewater en zoet Scheldewater op elkaar.

Nog volgens hen komen de microplastics vooral in het water terecht door het afvalwater van de industriële cluster aan de haven van Antwerpen. “Antwerpen is het belangrijkste knooppunt voor polymeren in Europa en vervoert miljoenen plastic pellets (kleine plastiekbolletjes, red.) naar andere hubs in Europa”, argumenteren ze in de studie. “De plastiekindustrie is een van de belangrijkste bronnen van microplastiekpelletjes in het zoetwater.”

Voor professor Colin Janssen van de Universiteit Gent, een autoriteit op het vlak van microplasticvervuiling in ons land (en niet betrokken bij het onderzoek), zijn de resultaten geen verrassing. Hij voerde zelf in 2011 metingen uit in de Noordzee. Toch noemt hij dit waardevol onderzoek, doordat de metingen deze keer in zoetwater gebeurden.

Gert Everaert van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), evenmin betrokken bij het onderzoek, coördineert momenteel een project waarvoor al anderhalf jaar metingen gedaan worden van het microplasticgehalte in onder andere de IJzer, het kanaal Gent-Terneuzen en in de Westerschelde. Hij vindt dat de link tussen de (petrochemische) industrie en de vervuiling zeker gelegd kan worden.

“Uit ons eigen onderzoek blijkt dat de concentraties van plastics in de IJzer duidelijk veel lager liggen dan in de Westerschelde”, zegt hij. “De vervuiling is ook vaak heel lokaal. Sommige dokken aan de haven zijn sterk vervuild, andere veel minder.”

Al blijft de Schelde voor specifieke uitdagingen zorgen. “Heel veel mensen denken dat plastiek alleen van rivieren naar de zee vloeit. Maar volgens onze eerste bevindingen fungeert de Schelde, een laaglandrivier met een typische getijdencyclus, als een pomp. Daardoor gaat ze bij vloed ook plastiek binnentrekken uit de zee.”

Wat die microplastics doen met de organismen die in het Scheldeslib leven, daar is nog niet veel over geweten, zegt professor Colin Janssen. "Nog veel minder goed weten we welke gevolgen ze hebben hogerop in de voedselketen en uiteindelijk, helemaal bovenaan, de mens."

Toch waarschuwen de Chinese auteurs van de studie dat “risicoanalyses hebben aangetoond dat blootstelling aan microplastics mogelijk nadelige gevolgen kan hebben voor het waterecosysteem en voor de menselijke gezondheid”. Omdat er nog geen geijkte methode bestaat om het risico van microplasticvervuiling te meten, hebben ze hun eigen schaal ontwikkeld, waarbij ze naar eigen zeggen rekening hielden met de laatste wetenschappelijke inzichten.

Op basis van die eigen schaal noemen de Chinese onderzoekers PVC met voorsprong de schadelijkste van de onderzochte microplastics, al snel drie of vier keer zo schadelijk als de andere onderzochte soorten. Blootstelling aan PVC-partikels wordt volgens hen in verband gebracht met long- en ademhalingsziekten. 

De studie noemt het gehalte aan microplastics in de bodem van de Scheldemonding hoog genoeg om risico's op te leveren voor organismes die er leven, door de hoeveelheid én de soort van microplastics die er aangetroffen zijn. 

"Microplastics zijn een bedreiging voor mensen en organismen in de regio van de Westerscheldemonding", klinkt het in de studie. Daarom roepen de onderzoekers de overheid op om “industriële activiteiten te monitoren en de industriële lozingen te controleren om de vervuiling met microplastics terug te dringen”.

Aan die monitoring wordt alvast gewerkt. Volgens Gert Everaert van VLIZ is de Schelde een van de weinige Europese rivieren in zijn soort waar al metingen zijn uitgevoerd.

En het blijft niet bij de Schelde. In heel Vlaanderen zijn er in 2020 en 2021 nulmetingen uitgevoerd naar de plastiekvervuiling in het kader van het Vlaams Kunststoffenactieplan, vult Jan Verheyen van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij OVAM aan. Dat actieplan moet de hoeveelheid plastiekvervuiling tegen 2025 met 75 procent verminderen. Het overkoepelt een resem initiatieven waaronder de zwerfvuilactie Mooimakers, installaties voor scheepsafval en (belangrijk in het kader van dit onderzoek) wetgeving die pelletvervuiling door de industrie aan banden moet leggen.