Waarom Duitsland de kolencentrales weer laat draaien: ‘Heel Europa zal vervuild worden door hun antinucleair dogmatisme’

De volharding van Rusland doet heel wat Europese leiders met ambitieuze klimaatplannen in de haren krabben. De Nederlanse minister van Klimaat Rob Jetten liet maandag weten dat Nederland tijdelijk de koolstofcentrales harder laat draaien. Zondag bereikte de Oostenrijkse regering een akkoord met de belangrijkste energieleverancier om een gascentrale om te vormen tot een kolencentrale, als Rusland verder de gaskraan toedraait. 

Nederland en Oostenrijk deden dat in navolging van Duitsland, dat als eerste aangaf om tijdelijk meer elektriciteit uit steenkoolcentrales te halen. “Dat is bitter,” gaf Robert Habeck, de groene minister van Economie en Energie toe, “maar in deze situatie is het noodzakelijk om onze gasconsumptie te verminderen.” 

De voorbije week heeft de Russische energiereus Gazprom de gastoevoer via pijpleiding Nord Stream 1 met 40 procent en daarna nog eens met 33 procent verlaagd. Volgens Gazprom komt dat omdat het wacht op turbines waaraan het Duitse bedrijf Siemens in Canada onderhoud moest doen, en die door de sancties niet terug naar Rusland kunnen. Volgens Habeck was dat onderhoud pas voor het najaar gepland, en is dat niet meer dan een Russische smoes om de gasprijzen op te drijven. Daar lijkt Rusland in geslaagd. Vorige week steeg de gasprijs met 70 procent - nota bene tijdens een hittegolf.

Drukkingsmiddel

“Poetin weet dat Europa met een gevulde gasvoorraad de winter in wil trekken”, zegt Thijs Van de Graaf, professor internationale politiek aan de Universiteit van Gent. “Dat zint hem niet. Bovendien wil Europa tegen volgend jaar zijn afhankelijkheid van het Russisch gas grotendeels afbouwen. Rusland beseft dus dat het die markt kwijt is, en wil nu voor de laatste keer gas als drukkingsmiddel gebruiken.” 

Het is inderdaad nog maar de vraag of Europa erin slaagt om gasvoorraden aan te leggen als Rusland steeds minder gaat leveren. Fatih Birol, de topman van het Internationaal Energieagentschap (IEA), waarschuwde al dat we bij een strenge winter niks anders gaan kunnen doen dan gas rantsoeneren. 

Hoewel België zelf niet snel zonder gas zal komen te zitten - slechts 4 tot 6 procent van ons gas komt uit Rusland - zouden ook wij in de klappen delen in zo’n scenario, denkt Van de Graaf. “De gasprijs wordt Europees bepaald. Als de gasprijzen echt de lucht in schieten en we moeten gas rantsoeneren, dan zou het draagvlak voor wapenleveringen en steun aan Oekraïne weleens kunnen afnemen. Daar rekent Poetin op.” 

Compensatie

Dat beseft ook Duitsland, dat nog veel afhankelijker is van het Russische gas. Voor de oorlog importeerde het 55 procent van zijn gas uit Rusland, vandaag is dat nog steeds zo’n 35 procent. Habeck wil in de eerste plaats Duitsers aansporen om snel minder gas te verbruiken. Met de campagne ‘80 miljoen voor een energiewissel’ worden gewone Duitsers warm gemaakt om hun steentje bij te dragen. Voor de Duitse industrie wordt een gasveiling georganiseerd. Bedrijven die erin slagen hun gasverbuik te verminderen, krijgen een financiële compensatie.

Daarnaast maakt Duitsland werk van alternatieven voor het Russisch gas. Zo wil het fors meer lng, dus vloeibaar gemaakt aardgas, invoeren vanuit landen als de Verenigde Staten, Noorwegen en Qatar. Daarnaast wil Duitsland tegen de winter de strategische gasreserves tot 90 procent van de capaciteit vullen. Nu zitten die aan 56,7 procent. “Dat lijkt me wel erg ambitieus”, zegt Van de Graaf. Bovendien berekenden analisten al dat zelfs voor 90 procent gevulde gasreserves slechts twee tot drie wintermaanden meegaan als Rusland alle gastoevoer afsluit.

Om te vermijden dat ’s winters de lichten uitgaan, heeft Habeck aangekondigd dat Duitsland tijdelijk extra kolencentrales gaat inschakelen. Twee jaar lang zullen inactieve steenkoolcentrales - goed voor 10 gigawatt - de leemte moeten vullen die ontstaat door los te koppelen van het Russische gas. Een pijnlijke zaak voor de Duitse regering, die net als doel had gesteld om kool tegen 2030 volledig uit te faseren. 

Veel andere opties zijn er niet, temeer omdat onze buren tegen eind dit jaar drie kerncentrales gaan sluiten. Begin deze maand had minister van Financiën Christian Linder nog omwille van de geopolitieke situatie en de stijgende energieprijzen gepleit om de kerncentrales langer open te houden. Maar bondskanselier Olaf Scholz floot hem meteen terug, omdat het technisch en juridisch niet haalbaar zou zijn.

Vervuilender

En zo wordt de energievoorziening in Duitsland de komende maanden een stuk vervuilender. “Al moet je er rekening mee houden dat de totale uitstoot in Europa niet zal stijgen, want die wordt begrensd door het emissiehandelssysteem ETS”, zegt energie-expert Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen. “Maar dat betekent wel dat andere industrieën extra inspanningen moeten doen om minder CO₂ uit te stoten.”

Het neemt niet weg dat de plannen van Duitsland internationaal kritiek krijgen, onder meer van voormalig Frans ambassadeur Gérard Araud. “Duitsland gaat dus kolencentrales heropenen terwijl het kerncentrales sluit. Heel Europa zal vervuild worden door hun antinucleair dogmatisme.” 

Ook Van de Graaf is kritisch voor de kernuitstap van Duitsland. “Door op gas in te zetten om de transitie naar hernieuwbare energie te maken, heeft Duitsland zich slaapwandelend afhankelijk gemaakt van Rusland. Daar dragen ze nu de gevolgen van.”