Volledig Romeins tempelcomplex blootgelegd in Nederland: "Uitzonderlijk, zeker in Lage Landen"

In Zevenaar, in de Nederlandse provincie Gelderland, hebben archeologen een volledig en bijna ongeschonden Romeins heiligdom blootgelegd. "Een zeer uitzonderlijke vondst, zelfs internationaal gezien", zegt de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het tempelcomplex ligt in Herwen-Hemeling, vlak bij Duitsland. Het ligt precies op de Romeinse limes, de grens van het Romeinse Rijk in Nederland, die op de UNESCO-Werelderfgoedlijst prijkt.

Het volledige heiligdom werd blootgelegd op een kunstmatig aangelegde heuvel. De Romeinen bouwden er twee en mogelijk nog meer tempels, ze groeven ook een waterput met mogelijk een bijzondere functie, een trap leidt naar de bodem van die put.

Opvallend: de eerste ontdekkingen werden eind 2021 gedaan door amateurarcheologen. Zij waren actief in het gebied waar de rivieren Rijn en Waal zich splitsen en waar vandaag klei wordt gewonnen voor steenfabrieken. "Ze vonden daar onder meer Romeinse dakpannen en hebben de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed verwittigd. De Rijksdienst ontdekte dat het over een monumentaal Romeins gebouw ging en stelde ons daarna aan voor verder onderzoek", vertelt projectleider Erik Verhelst van archeologisch bureau RAAP in "Nieuwe feiten" op Radio 1.

"In eerste instantie vonden we de funderingsresten, maar langzaamaan kwam ook de volledige tempel naar boven, met nog enkele gebouwen eromheen", aldus Verhelst. "Op dit moment zien we duidelijk de wanden van de tempel en rondom vonden we tal van altaarstenen met inscripties erop, tientallen brokstukken van sculpturen en grote hoeveelheden offergaven. Zo'n vondst is echt uitzonderlijk, zeker in de Lage Landen."

De hoeveelheid aangetroffen sculptuurfragmenten is inderdaad ongekend, stelt de Rijksdienst. Daarnaast zijn ook veel onderdelen van paardentuigen, wapens en harnassen uit de bodem gehaald. 

Volgens de Rijksdienst hebben Romeinse soldaten van de eerste tot de vierde eeuw in Herwen-Hemeling gebeden tot hun goden. Op de site zijn tientallen votiefstenen of kleine altaartjes gevonden, gewijd aan Hercules Magusanus, Jupiter-Serapis en Mercurius. 

Romeinen bedankten door middel van votiefstenen of wijaltaren een god of een godin voor het vervullen van een wens. "Dat zijn fantastische historische documenten", aldus Verhelst. "Op zo'n steen staat de naam en vaak ook het beroep of de woonplaats van de persoon die hem liet maken en de god aan wie de boodschap gericht is, maar vaak ook een datering en de naam van de huidige keizer. Tot slot volgt vaak nog een slotformule waaraan je kan herkennen dat het een wijaltaar is."

De massale aanwezigheid van paardentuigen, harnassen en wapens wijst erop dat vooral militairen de tempel bezochten. "We vonden hier al inscripties achtergelaten door Romeinse soldaten uit Noord-Spanje, Italië en er is zelfs een soldaat die zegt dat hij uit Afrika komt. Op de steen staat letterlijk: "ex Africa" (uit Afrika)."

Vermoedelijk ging het om hoge Romeinse officieren want een votiefsteen laten maken is een kostelijke zaak, weet Verhelst. "Zo'n steen zou 4.000 sestertie (evenveel als 40 gouden munten) gekost hebben, een fabelachtig bedrag in de Romeinse tijd."

"Deze ontdekking levert alleszins heel wat stof voor verder onderzoek", besluit de archeoloog. De Romeinse resten die tot nu al werden gevonden op de site, zijn eigendom van de provincie Gelderland en zijn vanaf 24 juni te bezichtigen in Museum Het Valkhof in Nijmegen.