Onderwijsexpert Dirk Van Damme: "Kwaliteit van het onderwijs zal nog slechter worden voor het beter gaat"

Leerlingen in het zesde leerjaar scoren minder goed voor wiskunde dan vijf jaar geleden. Scholen moeten alles uit de kast halen om leerkrachten binnen te halen. Het Grondwettelijk Hof vernietigt de eindtermen. Het zijn maar enkele van de vele berichten over het onderwijs in Vlaanderen die de voorbije weken het nieuws haalden.

Onderwijsexpert Dirk Van Damme windt er in “De afspraak” geen doekjes om: “Ik ben heel erg bezorgd. Vergeet daarbovenop niet dat we teren op de erfenis van corona, en dat de leerachterstand nog niet is ingehaald. Er is toch een beetje een “perfect storm” in het onderwijs op komst.”

Dat de eindtermen in de tweede en derde graad van het secundair onderwijs moeten worden herschreven, had hij naar eigen zeggen verwacht. “En je moet dat aanvaarden. Het hoogste rechtscollege van ons land velt een oordeel gebaseerd op een goede afweging van argumenten, het is wat het is.”

Zelf noemt Van Damme de huidige eindtermen een goed voorbeeld van een zogenoemde “curriculum overload”. “Ze zijn te gedetailleerd, niet sober genoeg. Dat komt voornamelijk omdat alle disciplinecommissies naast elkaar hebben gewerkt. Iedereen vindt zijn of haar vak het belangrijkste, niemand heeft de optelsom in de gaten gehouden en er is nooit een tijdsmeting gebeurd van wat het in praktijk betekent.”

Er zal volgens hem geschrapt moeten worden, maar verloren is het werk van de voorbije jaren niet. “Er moet nu op een verstandige manier gekeken worden naar wat echt belangrijk is om te leren. Het probleem is dat maar weinig mensen daarin keuzes kunnen maken. Neem nu driehoeksmeetkunde: veel wiskundigen vinden dit belangrijk, maar het is een subdiscipline die dateert uit de 17e of 18e eeuw, toen het land moest opgemeten worden. Vandaag is het – in mijn ogen – veel minder prioritair dan bijvoorbeeld statistiek.”

Dat de eindtermen in de tweede en derde graad herschreven moeten worden, staat voor Van Damme niet gelijk aan verlies van kwaliteit. “Ik denk niet dat het Grondwettelijk Hof een uitspraak heeft gedaan over de befaamde hoge lat, wel over de breedte, de gedetailleerdheid.”

Dat de onderwijskwaliteit de voorbije jaren is gedaald, is volgens Van Damme een complexe zaak. “In twintig jaar tijd zijn we afgezakt van een streng, beetje elitair en nogal leraarsgericht onderwijsmodel naar een meer leerlinggericht model. Een beetje softer: ouders vinden niet meer dat kinderen op de tippen van hun tenen moeten lopen en jongeren zijn tevreden als het met wat minder ook goed gaat.”

Hij pleit dan ook voor het in evenwicht brengen van een leraarsgericht model met voldoende aandacht voor de ontwikkelingskansen en het welbevinden van leerlingen. “Nu zijn we daarin doorgeslagen, en dat komt doordat we een historiek hebben van Vlaanderen als zeer laaggeschoolde regio midden 20e eeuw. We hebben de scholarisatie (scholingsgraad, nvdr.) op een recordtempo omhoog gehaald in Europa: andere landen hebben daar 200 jaar over gedaan, wij een halve eeuw. Gevolg: een zeer strenge onderwijscultuur.”

Daar kwam volgens Van Damme een tegenreactie op. “Er vond een mentaliteitswijziging plaats bij gezinnen die veel softer was, minder veeleisend. We moeten niet de klok terugdraaien, maar wel op een verstandige manier implementeren wat de wetenschap zegt over studeren. Memoriseren is belangrijk, terwijl we dat nu volledig uit de eindtermen hebben gegooid. Maaltafels, grammatica: het is uit den boze omdat het vaardigheidsgericht moet zijn. We moeten kennis in ere herstellen en daarbij gebruik maken van de nieuwste wetenschappelijke inzichten.”

Van Damme complimenteert Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) voor het op de agenda zetten van die kwestie. “Het regeerakkoord is heel duidelijk: men wil proberen de kwaliteit omhoog te schroeven. Of dat door de eindtermen moet gebeuren, is een moeilijke discussie. Hoe dan ook zullen de resultaten een paar jaar op zich laten wachten, en de minister die dit nu in gang zet, zal er niet de vruchten van plukken. Dingen in het onderwijs duren heel lang, het zal een paar jaar duren en het zal eerst nog slechter gaan voor het beter wordt.” 

De grote verschillen in het Vlaams onderwijs maken het er volgens de onderwijsexpert niet makkelijker op. “De bovenste 20 procent zit op Europees niveau als het ware in de Champions League, maar het verschil tussen de bovenste en onderste 10 procent is het grootst van alle OESO-landen. Er zijn scholen die het uitstekend doen, maar er zijn ook scholen die eronderdoor gaan.”

Van Damme, ooit kabinetschef van toenmalig minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke, noemt de macht van een minister in zulke dossiers “zeer beperkt”. “Sommigen vinden dat het arrest van het Grondwettelijk Hof de macht nog meer naar de onderwijskoepels heeft verschoven, maar dat is overdreven. Het bedeelt nog steeds een grote rol toe aan de overheid, maar het wil geen staatscurriculum. Zoals de eindtermen er nu uitzien, is dat wel het geval.”

Punten durft hij onderwijsminister Weyts niet te geven. “Ik sta achter een aantal van zijn keuzes, maar ik vind dat hij een aantal andere zaken niet goed aanpakt. Het lerarentekort, bijvoorbeeld. Ik ben een hele erge voorstander van het lerarenloopbaanpact. Je moet een modern profiel van een leraar neerzetten. Dat gaat over veel aspecten, waarin je samen met de koepels en de vakbonden tot een helder concept moet komen. Weyts wil deelaspecten aanpakken, maar dat gaat de perceptiewijziging die nodig is voor de aantrekkelijkheid van de job niet ten goede komen.”

Ook zijn reactie na de beslissing van het Grondwettelijk Hof om de eindtermen in de tweede en derde graad secundair onderwijs te vernietigen, kon volgens Van Damme beter. “Het is niet goed om onderwijsvrijheid en onderwijskwaliteit tegenover mekaar te positioneren. Ik denk dat er in het onderwijsveld een grote eensgezindheid is dat we die kwaliteit naar boven moeten halen.”