Abortuswetgeving VS na halve eeuw teruggedraaid: politieke kleur deelstaat bepaalt voorwaarden

Het historische arrest “Roe versus Wade” uit 1973 is ongedaan gemaakt door het Amerikaanse Hooggerechtshof, de hoogste rechtbank in de Verenigde Staten. Het “Roe versus Wade”-arrest maakte het mogelijk voor vrouwen om een abortus te laten uitvoeren tot het moment dat een foetus levensvatbaar is, tot ongeveer 24 weken. Een andere uitspraak uit 1992, “Planned Parenthood versus Casey”, bekrachtigde deze rechtspraak, maar ook deze beslissing heeft het Hooggerechtshof nietig verklaard. De beslissing van het Hooggerechtshof betekent dat alle Amerikaanse staten nu de vrijheid krijgen om hun abortuswetgeving te bepalen. 

Vijf conservatieve rechters stemden voor het terugschroeven van het recht op abortus: Samuel Alito, Clarence Thomas, Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh en Amy Barrett. Opvallend: de drie laatsten waren allen benoemd door voormalig Republikeins president Donald Trump. Trump beloofde destijds rechters te benoemen die het arrest zouden verwerpen. De meer liberale rechters Stephen Breyer, Sonia Sotomayor en Elena Kagan stemden tegen. 

“De Grondwet verwijst niet naar abortus en geen enkel artikel beschermt dat recht”, zo schreef rechter Samuel Alito, die deel uitmaakt van de conservatieve meerderheid. “Roe versus Wade was van meet af aan volstrekt ongegrond en moet worden teruggedraaid”, aldus Alito.

De drie door de Democraten aangestelde rechters van de rechtbank lieten in een gezamenlijke verklaring weten het niet eens te zijn met het besluit. “Wat de exacte reikwijdte van de komende wetten ook is, één resultaat van de beslissing van vandaag is zeker: de inperking van de rechten van vrouwen en van hun status als vrije en gelijke burgers”, schrijven ze. “Met verdriet, voor deze rechtbank, maar meer voor de vele miljoenen Amerikaanse vrouwen die vandaag een fundamentele grondwettelijke bescherming hebben verloren. We zijn het er niet mee eens.”

Voor veel vrouwen wordt het moeilijker om abortus te laten uitvoeren. Volgens opiniepeilingen zijn de meeste Amerikanen wel voor de toegang tot abortus, vooral vroeg tijdens de zwangerschap. Naar verwachting zullen de meeste republikeinse staten abortus sterk inperken of zelfs helemaal verbieden. 

Vermoedelijk zal de helft van de Amerikaanse staten abortus verbieden. Missouri heeft vandaag als eerste Amerikaanse staat een effectief verbod op abortus ingevoerd. Dat zegt Eric Schmitt,  de procureur-generaal in de conservatieve staat. Voortaan is abortus in Missouri enkel nog toegelaten in medische noodgevallen. Missouri herstelt zo “met onmiddellijke ingang zijn diepgewortelde geschiedenis en trotse traditie  van respect, bescherming en bevordering van het leven van het ongeboren kind”, zo klinkt het. “Dit is een monumentale dag voor de heiligheid van het leven.” 

Missouri zal niet de laatste staat zijn. South Dakota en Indiana hebben ook aangekondigd stappen te zetten om dit te doen en abortusaanbieders in Wisconsin zeggen dat de procedure daar nu verboden is. Het besluit van het Hooggerechtshof om het grondwettelijke recht op abortus teniet te doen, geeft alle vijftig staten de vrijheid de procedure te verbieden.

In sommige staten zouden artsen die na dat verbod nog abortus uitvoeren zelfs een levenslange celstraf kunnen krijgen. 

Dertien staten hebben naar aanloop van deze beslissing al zogenaamde “trigger laws” ontworpen. Deze wetten zouden abortus onmiddellijk illegaal maken of fors beknotten. “In de volgende dagen, weken en maanden, zullen we klinieken hun deuren zien sluiten”, zo verwacht Lawrence Gostin, professor in gezondheidsrecht.

Een aantal liberale staten heeft desondanks aangekondigd het abortusrecht te willen beschermen. De gouverneurs van onder meer Californië, Oregon, Washington, Massachusetts, New Jersey en New York hebben dat vrijdag uitgesproken. “We zullen altijd een veilige haven zijn voor iedereen in het hele land die een abortusbehandeling nodig heeft. Je hebt mijn woord”, schreef gouverneur Kathy Hochul van de staat New York.

“Dit is niet het Amerika dat we kennen”, zei de Californische gouverneur Gavin Newsom. “Californië heeft zich verenigd met Washington en Oregon om een ​​offensief aan de westkust te vormen om het recht op vrijheid van keuze rondom voortplanting in onze staten te beschermen.” De bestuurder van New Jersey, Phil Murphy, heeft een soortgelijke verklaring afgelegd. De gouverneur van Massachusetts, Charlie Baker, ondertekende een bevel om de rechten te beschermen.

Californië nam dezelfde avond nog het voortouw: in hoofdstad Sacramento ondertekende Newsom een nieuwe wet die Californische abortusaanbieders beschermt tegen civielrechtelijke uitspraken in andere staten. Het is volgens het kantoor van de gouverneur “een van de meer dan twaalf aan abortus gerelateerde wetten die hij in de nabije toekomst zal bekrachtigen”.

In verschillende Democratische staten is het recht op abortus in de grondwet van de staat beschermd, zoals in Minnesota. 

In november trekken de Amerikanen naar de stembus voor de midterms en de Democraten hopen dat de beslissing van het Hooggerechtshof een mobiliserend effect kan hebben. “De vraag is echter of het recht op abortus voor de Democratische kiezers voldoende prioritair is om hen naar de stembus te laten trekken”, aldus professor internationale politiek aan de KU Leuven Bart Kerremans. Hij denkt dat eerder de economische problemen zoals de inflatie een centraal thema zal worden. 

De Amerikaanse president Joe Biden verklaarde eerder al dat hij zich zou inzetten om een federale wet goedgekeurd te krijgen die het fundamentele recht op abortus beschermt. Volgens professor internationale politiek aan de KU Leuven Bart Kerremans is de kans zeer klein dat die er komt. De Republikeinen zouden in dat geval filibusteren, een tactiek om beslissingen te vertragen of te kelderen door eindeloos aan het woord te blijven, totdat ze weer een meerderheid hebben. 

Biden noemt de beslissing van het Hooggerechtshof “een droevige dag voor het Hof en voor de Verenigde Staten”. De president is compleet verslagen, zo vertelt hij tijdens een persconferentie. “Dokters zullen gestraft worden omdat ze hun plicht vervullen. Vrouwen worden extreem getroffen door deze beslissing. Denk aan jonge vrouwen die een kind dragen als gevolg van incest of verkrachting. Het is gewoon vreselijk”, vertelt Biden. 

“Het Hooggerechtshof heeft gedaan wat nooit eerder is gebeurd. Een fundamenteel recht voor Amerikanen werd teruggedraaid. Door deze beslissing katapulteert het Hooggerechtshof de Verenigde Staten 115 jaar terug, maar het betekent niet dat de strijd over is.” 

“We zagen een zeer zwaarmoedige president”, reageert onze VS-correspondente Greet De Keyser bij ‘VTM Nieuws’ vanuit Washington D.C. Hij probeert de vrouwen een hart onder de riem te steken. Ook roept hij dokters op om hun praktijken open te stellen in staten waar abortus nog is toegelaten en om hulp te bieden aan vrouwen die niet naar de staten kunnen reizen waar ze wel een abortus kunnen krijgen.  

Het Amerikaanse Hooggerechtshof oordeelt onder meer over de grondwettelijkheid van wetten in afzonderlijke staten. Naar aanleiding van een abortuswet in de zuidelijke staat Mississippi heeft het Hooggerechtshof zich over het historische arrest “Roe vs Wade” gebogen. Mississippi wil abortus illegaal maken na vijftien weken zwangerschap, maar kreeg het deksel op de neus van het federaal hof van beroep. De overheid van Mississippi vroeg het Hooggerechtshof om het historische arrest uit 1973 ongedaan te maken. Het Hooggerechtshof ging in op die vraag en heeft nu het arrest teruggedraaid. 

Begin mei publiceerde het tijdschrift ‘Politico’ al een ontwerpadvies waarin plannen stonden om “Roe versus Wade” nietig te verklaren. Opperrechter John Roberts erkende toen de authenticiteit van het document, maar beweerde dat het niet om een definitief standpunt ging. Hierop ontstond internationaal een luide golf van protest.

Het arrest “Roe vs Wade” ontstond na een zaak in 1969. De 25-jarige Norma McCorvey uit Texas - die het  pseudoniem Jane Roe kreeg - werd zwanger van haar derde kind na een verkrachting. De vrouw wilde abortus laten uitvoeren, maar dat was verboden in Texas. McCorvey spande een rechtszaak aan tegen de staat Texas, die vertegenwoordigd werd door Henry Wade. Dat verklaart de naam van het arrest: “Roe vs Wade”.

McCorvey verloor de zaak. Ze beviel van een dochtertje, dat ze nadien afstond voor adoptie. Maar de jonge vrouw vocht de uitspraak toch aan. Het Hooggerechtshof oordeelde uiteindelijk in 1973 dat de abortuswet in Texas ongrondwettelijk was en in strijd met de privacy van de vrouw. Vanaf dat moment werd abortus een recht voor alle vrouwen in de Verenigde Staten. 

Voormalig Amerikaans president Barack Obama beschuldigt het Amerikaanse Hooggerechtshof ervan “de fundamentele vrijheid van miljoenen Amerikaanse vrouwen aan te vallen”. “Vandaag heeft het Hooggerechtshof niet alleen bijna vijftig jaar historisch precedent omvergeworpen, maar ook de meest persoonlijke beslissing die iemand kan nemen overgelaten aan de grillen van politici en ideologen”, aldus de voormalige Democratische president op Twitter. 

Mike Pence, de voormalige Republikeinse vicepresident onder Donald Trump, verwelkomde de beslissing van het Hooggerechtshof om het federaal recht op abortus in te trekken. “Door de kwestie van abortus terug te geven aan de staten en aan het volk, heeft het Hooggerechtshof een historische fout rechtgezet”, reageerde Pence, een evangelische christen, op Twitter op de uitspraak.

Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, veroordeelde de beslissing van het Hooggerechtshof tegen de liberale abortuswet scherp. “Het is een klap in het gezicht van vrouwen”, zei de Democraat. Het beperken van abortus is nog maar het begin, waarschuwde ze. “Dit is bloedserieus.” Pelosi wees naar de Congresverkiezingen in november - daar staat het recht van vrouwen om over hun eigen lichaam te beslissen op de agenda.

Voormalig president Donald Trump prijst het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof om het grondwettelijke recht van vrouwen op abortus te schrappen. “Dit is in overeenstemming met de grondwet en rechten worden teruggeven terwijl dat al veel eerder had moeten gebeuren. Dit legt het terug bij de staten waar het altijd al thuishoorde”, vertelt hij aan nieuwszender Fox News. 

Volgens Trump zullen ook mensen die pro-abortus zijn uiteindelijk wel kunnen leven met deze beslissing. “Ik denk dat dit uiteindelijk iets is dat voor iedereen zal werken.” Op de vraag of hij denkt een rol te hebben gespeeld in de totstandkoming van het oordeel, nadat hij tijdens zijn ambtsperiode drie conservatieve rechters bij het Hooggerechtshof had aangesteld, zei de voormalige president tegen de nieuwszender: “God heeft de beslissing genomen.”

“Dit is een verschrikkelijke tegenslag voor vrouwenrechten en gendergelijkheid”, zo reageerde Michelle Bachelet, Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN. “Toegang tot een veilige en effectieve abortus is stevig verankerd in de internationale wetgeving rond mensenrechten”, schreef ze in een verklaring.

Ook in ons land reageren politici op de beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof om een einde te maken aan het grondwettelijk recht op abortus. “Abortus verbieden leidt nooit tot minder abortus, enkel tot meer onveilige abortussen”, stelt premier Alexander De Croo (Open VLD) op Twitter. De Croo zegt “zeer bezorgd” te zijn over de beslissing en het signaal dat het Hooggerechtshof daarmee geeft aan de wereld.

De beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof om een einde te maken aan het recht op abortus is een enorme overwinning voor de Republikeinen en voormalig president Donald Trump. Dat zegt professor internationale politiek aan de KU Leuven, Bart Kerremans.