‘Ik dacht dat ik met ‘The Handmaid’s Tale’ fictie had geschreven. Nu is het realiteit’: Margaret Atwood over abortusverbod in VS

In de vroege jaren tachtig speelde ik met het idee voor een roman over een toekomst waarin de Verenigde Staten niet langer verenigd waren. Een deel van het land was een theocratische dictatuur geworden, gebaseerd op de 17de-eeuwse religieuze beginselen en jurisprudentie van de regio New England. Ik liet deze roman zich afspelen in en rond Harvard University – een instelling die in de jaren tachtig bekend stond als liberaal, maar die drie eeuwen eerder was begonnen als opleidingsinstituut voor Puriteinse geestelijken.

In die fictieve theocratie Gilead hadden vrouwen heel weinig rechten, evenals in het New England van de 17de eeuw. Er werd selectief gewinkeld in de Bijbel, en die selectie werd ook nog eens letterlijk geïnterpreteerd. In navolging van de voortplantingsgebruiken in het Bijbelboek Genesis – met name die van de familie van Jacob – konden de echtgenotes van hooggeplaatste patriarchen vrouwelijke slaven of dienstmaagden hebben, en die echtgenotes konden hun mannen opdragen bij die ‘handmaids’ kinderen te verwekken. Die kinderen konden ze zich vervolgens toe-eigenen.

Uiteindelijk heb ik die roman afgemaakt en The Handmaid’s Tale genoemd, maar ik heb het schrijven eraan diverse malen onderbroken, omdat ik het verhaal te vergezocht vond. Dom van me. Theocratische dictaturen zijn niet iets van het verre verleden. Vandaag de dag hebben we er ook een paar. Dus waarom zou de VS er niet ook een kunnen worden?

Reproductieve gezondheid

Bijvoorbeeld: het is nu medio 2022 en er is net een ontwerpadvies van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten uitgelekt, die een al vijftig jaar bestaande wet onderuithaalt op grond van het feit dat abortus niet wordt genoemd in de grondwet en niet ‘diepgeworteld’ is in de Amerikaanse ‘geschiedenis en traditie’. Dat klopt. De Amerikaanse grondwet zegt niets over de reproductieve gezondheid van vrouwen. Maar het oorspronkelijke document heeft het überhaupt niet over vrouwen.

Vrouwen werden opzettelijk buiten het hele verhaal gehouden. Hoewel een van de slogans van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog van 1776 ‘geen belasting zonder vertegenwoordiging’ was en ook het regeren met toestemming van de geregeerden als iets goeds werd gezien, werden vrouwen niet vertegenwoordigd of geregeerd met hun toestemming – alleen indirect, via hun vaders of echtgenoten. Vrouwen konden geen toestemming geven of weigeren, want ze mochten niet stemmen. Dat bleef zo tot 1920, toen het Negentiende Amendement werd aangenomen, waartegen veel verzet was omdat het tegen de oorspronkelijke grondwet zou zijn. En dat was het ook.

In het Amerikaanse recht zijn vrouwen veel langer non-personen dan personen geweest. Als we dan toch gevestigde wetten onderuit gaan halen met de motiveringen van rechter Samuel Alito, kunnen we toch ook het kiesrecht voor vrouwen wel afschaffen?

Reproductieve rechten staan centraal in de recente ophef, maar slechts één kant van de medaille wordt belicht: het recht om af te zien van het baren van een kind. De andere kant van de medaille is de macht van de staat om jou te verhinderen een kind te baren. De uitspraak van het Hooggerechtshof uit 1927 in de zaak Buck vs. Bell stelde dat de staat mensen zonder hun toestemming mocht steriliseren. 

Hoewel dat besluit door daaropvolgende zaken teniet werd gedaan en wetten die grootschalige sterilisatie door staten toestonden zijn afgeschaft, staat Buck vs. Bell nog steeds in de boeken. Dit soort eugenetisch denken werd ooit als ‘progressief’ beschouwd en in de Verenigde Staten zijn zo’n 70 duizend gedwongen sterilisaties uitgevoerd – bij zowel mannen als vrouwen, maar meestal bij vrouwen. Het is dus een ‘diepgewortelde’ traditie dat de voortplantingsorganen van vrouwen niet van de vrouwen zijn die ze hebben. Ze zijn uitsluitend van de staat.

Religieuze overtuiging

Ho even, zult u zeggen. Het gaat niet over organen, maar over baby’s. Dat roept vragen op. Is een eikel een eikenboom? Is een ei een kip? Wanneer wordt een bevruchte menselijke eicel een volledige mens of persoon? ‘Onze’ tradities – laten we zeggen die van de oude Grieken, de Romeinen, de eerste christenen – wisten ook al niet goed raad met dit onderwerp. Bij ‘bevruchting’? Bij ‘hartslag’? Bij het ‘voelen van leven’? De harde lijn van de tegenwoordige anti-abortusactivisten is ‘bij bevruchting’, wat het moment zou moeten zijn waarop een klompje cellen ‘bezield’ raakt. Maar een dergelijk oordeel berust op een religieuze overtuiging, namelijk het geloof in een ziel. Niet iedereen gelooft daarin. Toch lijkt het erop dat iedereen nu het risico loopt te worden onderworpen aan wetten die zijn opgesteld door mensen die daar wel in geloven. Wat binnen bepaalde religieuze kringen een zonde is, wordt tot misdaad gemaakt voor iedereen.

Laten we het Eerste Amendement van de Amerikaanse grondwet erbij halen. Daarin staat: ‘Het Congres zal geen wet aannemen die betrekking heeft op het vestigen van een godsdienst, of de vrije uitoefening daarvan verbiedt; of de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid beperkt; of het recht van het volk beperkt om vreedzame bijeenkomsten te beleggen, en verzoeken tot de regering te richten om vergoeding van grieven.’ De opstellers van de grondwet, zich ten zeerste bewust van de moorddadige geloofsoorlogen die Europa hadden verscheurd sinds de opkomst van het protestantisme, wilden die dodelijke valstrik vooral vermijden. Er mocht geen staatsreligie komen, maar de staat mocht ook niemand verhinderen het geloof van zijn of haar keuze te belijden.

Het zou eenvoudig moeten zijn: als je gelooft in ‘bezieling’ bij bevruchting, moet je geen abortus laten plegen, want als je dat doet, bega je een zonde, binnen jouw geloof. Als je dat niet gelooft, moet je niet – volgens de grondwet – gebonden worden door de religieuze overtuiging van anderen. Als echter de motivering van rechter Alito de nieuwe gevestigde wet zou worden, ziet het ernaar uit dat de Verenigde Staten aardig op weg zijn naar het vestigen van een staatsreligie. De staat Massachusetts had in de 17de eeuw een officiële religie. De aanhangers daarvan, de Puriteinen, hingen Quakers op.

Heks

De motiveringen van rechter Alito lijken te zijn gebaseerd op de Amerikaanse grondwet. In werkelijkheid steunt hij op Engelse jurisprudentie uit de 17de eeuw, een tijd waarin het geloof in hekserij vele onschuldige mensen het leven heeft gekost. De heksenprocessen van Salem waren processen – met rechters en jury’s –, maar die lieten ‘geestelijk bewijs’ toe, vanuit het geloof dat een heks haar dubbelganger of ‘geest’ eropuit kon sturen om onheil aan te richten. Dus zelfs als je lekker lag te slapen en daarvan vele getuigen had, maar iemand beweerde dat je duistere dingen zou hebben gedaan bij een koe kilometers verderop, was je schuldig aan hekserij. Je kon op geen enkele manier het tegendeel bewijzen.

Zo zal het ook heel moeilijk worden om een valse beschuldiging van abortus te ontzenuwen. Alleen al het feit van een miskraam, of een beschuldiging door een afgewezen partner, kan je tot moordenaar bestempelen. Beschuldigingen uit wraak en kwaadaardigheid zullen aan de orde van de dag zijn, net als de voorgeleidingen wegens hekserij van vijfhonderd jaar geleden.

Als rechter Alito wil dat u wordt geregeerd door de wetten van de 17de eeuw, zou ik nog maar eens goed naar die eeuw kijken. Is dat de tijd waarin u wilt leven?

Schrijver Margaret Atwood won vele literaire prijzen, waaronder de Man Booker Prize in 2000 voor De blinde huurmoordenaar en in 2019 voor De Testamenten, het vervolg op haar befaamde The Handmaid’s Tale uit 1985.

Vertaling door Leo Reijnen