Regisseuse Schrader: ‘Een robot als liefdesslaaf, dat is waar we naartoe gaan’

Blade Runner, A.I. Artificial Intelligence, Westworld, Ex Machina… Aan films en series over androïden geen gebrek. Een hyperintelligente robot die nauwelijks van een mens te onderscheiden is: het is nu eenmaal een prikkelend concept dat artiesten de mogelijkheid geeft om de menselijke natuur onder de microscoop te leggen en vanuit eindeloos veel verschillende invalshoeken te bestuderen. In Ich bin dein Mensch werpt de Duitse filmmaakster Maria Schrader (56) de vraag op: wat als je jezelf de lijdensweg van het datingcircuit kon besparen door simpelweg een artificieel intelligente robot te bestellen die geprogrammeerd is om al je wensen en verlangens te vervullen? Zou dat ons per se gelukkiger maken?

Schrader, bekend van de Netflix-hitserie Unorthodox, vond het idee in een kortverhaal en was meteen geïntrigeerd. “Het is een verhaal dat vragen opwerpt waarvoor we eigenlijk nog niet klaar zijn”, zegt ze tijdens een videogesprek vanuit Berlijn. De romance tussen archeologe Alma en de galante androïde Tom mag dan nog pure sciencefiction lijken, het zou weleens dichterbij kunnen zijn dan we vermoeden, denkt Schrader.

“Ik was onlangs uitgenodigd voor een panelgesprek met AI-wetenschappers, en zij waren er heel zeker van: wat je in deze film ziet, dat is waar we ook in het echt naartoe gaan. We weten niet precies wanneer, maar overal ter wereld zijn er labo’s waar aan zoiets wordt gewerkt.”

Technologie en algoritmes spelen nu al een belangrijke rol in ons liefdesleven; steeds meer mensen vinden een partner via datingapps als Tinder. Dacht u daar ook aan toen u deze film schreef?

Schrader: “Zeker. Tinder en co. zijn de eerste stapjes naar het bestaan van androïden als Tom. Het effect van die apps is… complex. Er is minder plaats voor het onverwachte. We proberen nu zelf te sturen en te manipuleren wat we vroeger ‘toeval’ of ‘het lot’ noemden. Mijn hoofdpersonage Alma worstelt daarmee wanneer ze Tom in huis haalt, want eigenlijk hunkert ze nog steeds naar het romantische ideaal van de liefde als een soort geschenk van het leven, dat sommigen gegund is en anderen niet. Wanneer je gewoon een soort liefdesslaaf kunt kopen – want dat is hoe Alma het bekijkt – laat je dat romantische idee los. En toch wordt Alma verliefd op Tom. Het is complex, zei ik al.”

Op een bepaald moment zegt Alma dat het misschien niet gezond is voor een mens om al zijn wensen in vervulling te zien gaan. Gelooft u ook dat de mens altijd iets onbereikbaars nodig heeft om naar te verlangen?

“Ik herken mezelf wel in Alma’s ouderwetse kantje. Vandaag ligt onze focus heel erg op persoonlijk geluk bereiken, maar er was een tijd waarin dat niet het enige doel was. Tom zegt op een bepaald moment: ‘Als je wat liever zou zijn voor mij zou ik je gelukkig kunnen maken.’ Waarop zij antwoordt: ‘En wat dan?’ (lacht) Daarop blokkeert Tom, want hij is geprogrammeerd met het idee dat gelukkig zijn het ultieme doel van de mens is. Terwijl de mens volgens mij ook nog een andere belangrijke drijfveer heeft: nieuwsgierigheid en ontdekkingsdrang. Het mysterie van ons eigen bestaan doorgronden, is dat niet wat ons drijft? Of nog een andere drijfveer: iets nalaten, en onze kinderen veiligstellen.

“Er is zoveel meer dan gewoon op elk moment van ons leven zelf gelukkig te willen zijn. Een mooie illustratie daarvan: er zijn studies waaruit blijkt dat mensen meer gelukshormoon aanmaken wanneer ze iemand een cadeau geven dan wanneer ze iets voor zichzelf kopen.”

Zou het ook geen wereld vol narcisten opleveren, als we allemaal een robotpartner hadden die ons voortdurend aanbad en ons nooit op onze tekortkomingen wees?

“Dat denk ik ook. Bovendien: dat het huwelijk rond liefde moet draaien, is sowieso een vrij recent concept. Een paar honderd jaar geleden was het huwelijk een puur pragmatisch instrument, om economisch te overleven en om kinderen te krijgen die de familiebusiness konden verderzetten. Toen ik Unorthodox regisseerde, kwam ik veel in contact met de ultraorthodoxe joodse gemeenschap, waar gearrangeerde huwelijken de regel zijn. En wat blijkt? Het gelukspercentage ligt daar niet lager dan in onze gemeenschap. Dat vind ik zeer interessant.”

Hebt u veel films over androïden bekeken als voorbereiding op Ich bin dein Mensch?

“Ja, want ik wilde onderzoeken in welke mate de machine zichtbaar moest zijn bij Tom. Daarvoor heb ik vooral gekeken naar mijn favoriete film in het genre, Blade Runner. Het personage van Sean Young, een replicant, was het voorbeeld: ik heb haar manier van bewegen uitvoerig bestudeerd. Daarnaast hebben we ons afgevraagd met welke mannelijke rolmodellen de programmeurs Tom zouden hebben gevoed: zou dat Cary Grant zijn? Jimmy Stewart? Daar hebben we ons goed mee geamuseerd.”

U werkt momenteel aan een Amerikaanse film, She Said. Waarover gaat die?

“Over de twee vrouwelijke journalisten van The New York Times die als eersten het nieuws over Harvey Weinstein naar buiten hebben gebracht. Ik heb de film opgenomen in New York en ik ga binnenkort terug naar daar om hem af te werken.”

Hebt u die Hollywood-opdracht te danken aan het succes van Unorthodox?

“Zeker. Zowat iedereen in Amerika heeft die reeks gezien. Toen ik er een Emmy mee won, heb ik veel producenten ontmoet en kreeg ik She Said aangeboden. Daar moest ik geen twee keer over nadenken: nieuwsgierigheid en ontdekkingsdrang, weet je wel.”

Ich bin dein Mensch speelt vanaf woensdag in de bioscoop.