Inschatten of een vriendschap al dan niet toxisch is: het is moeilijke emotionele materie en hangt af van je eigen kijk op vriendschappen en je verwachtingen ervan. Misschien vergt de ander te veel energie of is het net andersom en neemt de persoon in kwestie te weinig initiatief. Misschien vind je zelfs dat iemand van je profiteert. Relatietherapeut Vanessa Muyldermans beaamt de complexiteit van het onderwerp. “Het is vaak zwaar omdat je de persoon met wie het stroef loopt heel graag hebt. Je bent mogelijk al jaren bevriend en de ander heeft misschien al veel voor je gedaan. Het is belangrijk om alles in z’n tijdgeest te kaderen: je kunt dankbaar zijn voor de mooie momenten uit het verleden, maar dat neemt niet weg dat het nu minder loopt. Met andere woorden: het is niet omdat mensen ooit iets voor je gedaan hebben, dat je een heel leven schuld moet afbetalen.

Volgens de expert zijn er subtiele signalen die erop kunnen wijzen dat een bepaalde vriendschap uit balans is. Iemand in je kring kan snedige en ronduit kwetsende opmerkingen beginnen geven. Die komen meestal voort vanuit een eigen slecht gevoel of jaloezie. Een ander teken aan de wand kan hoge nood aan aandacht zijn. Bijvoorbeeld: je krijgt ’s nachts telefoontjes van die vriend(in) die steun zoekt … net tijdens je nachtrust. “Als je opmerkt dat je dingen doet die tegen je gevoel ingaan, zaken doet die meer van je vergen dan je op dat moment eigenlijk kunt geven en dat je jezelf daarbij wegcijfert, dan is het een teken dat het niet goed zit”, klinkt het.

Hoe geraak je eruit?

Het probleem aankaarten is volgens de relatietherapeut altijd de manier om uit die toxische sfeer te proberen te geraken. “Geef je grenzen aan. Als een vriend(in) al je aandacht opeist, kun je melden dat je het daar moeilijk mee hebt. Geef het bij voorkeur aan vanuit een bezorgdheid, bijvoorbeeld door te zeggen dat je op het moment zelf niet goed kunt luisteren en meegaan in de gewenste intensiteit. Spreek eventueel een moment af waarop je wel een luisterend oor kunt bieden”, klinkt het. Als je eenrichtingsverkeer ervaart in een vriendschapsband, benoem het. Zo kan de ander een poging doen om actie te ondernemen. Leg de schuld zeker niet bij jezelf als iemand een slecht gevoel op jou afreageert. De schuld ligt in dat geval steeds bij de ander die een fout copingmechanisme hanteert. Haal jezelf niet naar beneden; het is niet aan jou om iemand te repareren.

Het ideale moment waarop je de situatie bespreekt, bestaat niet. Dat is heel persoonlijk. De ene kan heel ad rem reageren, en komt dan misschien heftiger uit de hoek. De ander moet het even laten bezinken. Het is in eerste instantie belangrijk dat het bespreekbaar wordt gemaakt.

Grenzen herhalen

Dat is de theorie, maar wat als zo’n gesprekken niets veranderen in de praktijk? Muyldermans vindt het een goed idee om je grenzen indien nodig te herhalen. Dat kunnen ook luchtige reminders zijn. “Verandert er na een tijd helemaal niets, dan hoef je niet van je grenzen af te wijken maar is het raadzaam om conclusies te trekken en de vriendschap los te laten. Dat kan zonder ruzie, maar in de erkenning dat jullie van elkaar zijn weg geëvolueerd. Forceer niets, wens elkaar het beste en neem afscheid in graag zien om andere, fijne dingen te gaan doen.

Kunnen we een vriendschap met giftige kenmerken niet beter laten uitdoven? “Het is heel jammer dat we mensen in dit sociale mediatijdperk kunnen ‘uitwissen’. Iemand negeren is eigenlijk een vlucht. Het is heel onrespectvol om te verdwijnen zonder te onderstrepen wat er misliep. Sta op als je ontevreden bent over een vriendschap. Dan heb je het geprobeerd, ook al draait het op niets uit. Let wel: er zijn mensen die altijd, ook nadat je hen loslaat, contact blijven zoeken en je willen bezighouden. Het helpt om in zo’n situatie consequent te zijn. Zeg desnoods dat je de volgende keer niet meer meegaat in een gesprek. Als je stop zegt, blijf dan ook consequent en geef geen antwoord meer.”