In de bodem, het water en het bloed van honderden omwonenden van de 3M-fabriek in Zwijndrecht zijn de afgelopen maanden hoge concentraties PFOS gevonden: een uitwas van de productieprocessen van de Amerikaanse chemiereus. Sinds de schaal van de vervuiling midden vorig jaar duidelijk werd, zijn de Vlaamse regering en 3M in overleg over de vraag wie welke kosten voor zijn rekening zal nemen.

Woensdag zetten Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en John Banovetz –een van de topmannen van 3M – na lang onderhandelen hun handtekening onder een akkoord. ‘Dit is een belangrijk moment’, zei Demir tijdens een persconferentie. ‘Dit laat ons toe om de schup in de grond te steken.’

3M zal de komende jaren in totaal 571 miljoen euro investeren om de kwalijke gevolgen van zijn vervuiling te compenseren. Iets minder dan de helft daarvan – zo’n 250 miljoen euro – gaat rechtstreeks naar de sanering van de omgeving van de fabriek in Zwijndrecht. Met dat geld zullen onder meer de vervuilde tuinen van bewoners gesaneerd en in hun oorspronkelijke staat hersteld worden, net als de sterk verontreinigde Palingbeek. Die stroomt tussen het 3M-terrein en de Oosterweelwerf.

‘3M erkent aansprakelijkheid’

Aangezien 3M de verantwoordelijke voor de vervuiling is, is het bedrijf wettelijk gezien verplicht om de kosten van de sanering volledig te dragen. Toch was lange tijd onzeker of het daar ook toe bereid zou zijn. Tot twee keer toe spande het rechtszaken aan tegen de Vlaamse overheid, bijvoorbeeld toen die het bedrijf strengere lozingsnormen oplegde. Het schetste een beeld van een bedrijf dat vooral zo weinig mogelijk wilde opdraaien voor de kosten die het zelf had veroorzaakt.

Bij de voorstelling van het akkoord woensdag zei Demir dat ‘3M zijn aansprakelijkheid en saneringsplicht erkent’. Met het akkoord ziet het bedrijf af van alle lopende rechtszaken. 3M-topman Banovetz zei: ‘We hebben jullie bezorgdheden gehoord. We hebben de problemen begrepen en we nemen onze verantwoordelijkheid ernstig. Hoe groot het gebied precies is dat gesaneerd zal moeten worden, is nog niet helemaal duidelijk. Daarom is in het akkoord geen beperking opgenomen voor de straal van de sanering. 3M zal saneren tot zo ver daar volgens het bodemdecreet nood aan is.’

Dat betekent ook dat de kosten nog hoger zouden kunnen oplopen dan vandaag voorzien is. Minister Demir benadrukte dat het akkoord daarom een ‘open einde’ laat. Het bedrag van 571 miljoen euro is gebaseerd op berekeningen door de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij Ovam. ‘Die gaan uit van een worstcasescenario’, zei Demir, ‘maar met vervuiling weet je nooit. Als de kosten toch nog hoger oplopen, zullen we opnieuw met 3M in gesprek gaan. Het is logisch dat zij die dan betalen. En als dat niet volstaat, houdt niets de Vlaamse overheid tegen om opnieuw naar de rechtbank te gaan. We doen met dit akkoord geen afstand van toekomstige vorderingen. Onze handen blijven vrij.’

PFAS uitfaseren

Behalve de kost voor de directe sanering, betaalt 3M 100 miljoen euro als schadevergoeding aan de Vlaamse overheid. Dat geld kan door haar ‘naar eigen goeddunken’ gebruikt worden voor de aanpak van de PFAS-problematiek rond de 3M-site. Onder meer de gezondheids­onderzoeken die werden opgezet zullen ermee bekostigd worden. Ook Oosterweel-uitvoerder Lantis ontvangt 100 miljoen euro, als ‘financiële en technische ondersteuning voor het Oosterweelproject’. Daarnaast ziet 3M af van 1,3 miljoen euro aan overheidssubsidies, die eerder waren verleend.

   • De Oosterweelwerf ligt (grotendeels) stil: wat nu?

Eerder had 3M zich al geëngageerd om voor 115 miljoen euro ‘noodzakelijke’ investeringen te maken in hun site in Zwijndrecht – om te voorkomen dat in de toekomst nog andere PFAS uit het productieproces ontsnappen – en om voor 5 miljoen euro steun uit te keren aan lokale landbouwers die getroffen werden.

Burgercollectief Grondrecht, milieuactivist Thomas Goorden en milieuverenigingen Bond Beter Leefmilieu en Greenpeace noemen de overeenkomst ‘een stap vooruit om vervuiler 3M te doen betalen’. ‘Maar daarmee is de kous nog niet af’, klinkt het in een gezamenlijke mededeling. ‘Op het einde van de rit zal het bedrijf 3M zijn productiesystemen moeten herdenken en alle PFAS moeten uitfaseren’, zegt Tycho Van Hauwaert van Bond Beter Leefmilieu. ‘We hopen dat dit binnenkort hard gemaakt wordt, om een soortgelijk schandaal in de toekomst te vermijden.’