Japan-expert na aanslag op oud-premier Shinzo Abe: ‘Mijn eerste vraag was: hoe komt die persoon aan een geweer?’

Hoe uitzonderlijk is dit in Japan?

“Mijn eerste vraag toen ik het hoorde was: hoe komt die persoon aan een geweer? Wapenbezit is in Japan namelijk volkomen abnormaal. Er is een bijzonder strenge sociale controle en het is een eiland, wat het gemakkelijker maakt om wapens buiten te houden. De aanval is dus zeer uitzonderlijk.

“Japan kent wel een geschiedenis van politieke aanslagen, maar ook die werden meestal uitgevoerd door rechtsgeoriënteerde georganiseerde misdaad, die natuurlijk wel over illegale wapens beschikt. Zo is in 2007 de burgemeester van Nagasaki doodgeschoten door een lid van de yakuza (ook bekend als Japanse maffia, KL), zeventien jaar nadat zijn voorganger ook al eens een schot in de rug van een rechts-extremist overleefde.

“Maar in dit geval lijkt het om een lone wolf te gaan die zijn wapen zelf gemaakt heeft. Als hij lid van de yakuza was, bleef hij koelbloedig staan na het schot. Maar dat er een politicus wordt afgeschoten blijft volstrekt uitzonderlijk en behoort niet in de Japanse samenleving.”

Hoe groot zal de impact hiervan zijn op de Japanse maatschappij?

“Ook de Japanners zullen dit zien als een uitzonderlijke gewelddaad door een individu. Zelfs de aanslagen door extreemrechts en de georganiseerde misdaad zorgden destijds maar voor minimale ophef.

“Japan is een gigantisch vredelievende en veilige samenleving. We kunnen ons dat bijna niet voorstellen, zo veilig. Kijk maar eens hoe Japanse toeristen hun spullen onbewaakt achterlaten als ze hier op reis zijn, dat op zich toont al dat Japan een van de veiligste plaatsen ter wereld is.

“Maar eens in de zoveel tijd heb je nu eenmaal eenlingen die verschrikkelijk gewelddadige dingen doen, uit passie of frustratie. In zulke gevallen gaat het niet om professionele misdadigers en is ook meteen duidelijk wie de schuldige is. Ik verwacht dus geen grote veranderingen in Japan, zoals sterker beveiligde politici.”

Abe stond bekend als een nationalistische, bijna populistische, politicus. Was hij dat ook?

“Shinzo Abe stond inderdaad vrij rechts op het politieke spectrum. Een echte havik, zeg maar. Hij heeft uitzonderlijk snel carrière gemaakt door zich te profileren met een delicate Noord-Koreaanse kwestie: zo’n veertig jaar geleden werden zeventien Japanse burgers ontvoerd  door de Noord-Koreaanse geheime dienst, die onder dwang spionnen in het Japans moesten onderwijzen. 

“Nog voor hij een ministerpost bekleedde, kwam Abe heel sterk op voor die slachtoffers en hij legde mee de basis van het strenge beleid tegenover Noord-Korea. In politiek Japan is het tegenwoordig zelfs taboe om toenadering tot het land te zoeken. En dat is deels afgedwongen door Abe en de zijnen.

“Zijn bekendheid en populariteit vanwege de Noord-Koreaanse kwestie heeft hem als jonge politicus heel snel tot partijsecretaris van de regerende Liberaal-Democratische Partij (LDP) gemaakt. En vervolgens tot premier, zonder ooit een ministerpost te hebben vervuld.

“Hij is er dus met een vrij nationalistisch beleid ingekomen en is die lijn ook blijven doortrekken. Hij ziet bijvoorbeeld geen problemen in het bezoeken van de omstreden Yasukuni-tempel, waar ook de zielen van terechtgestelde oorlogsmisdadigers vereerd worden. 

“Abe is ook sterk gekant tegen de pacifistische grondwet – door tegenstanders de ‘Amerikaanse grondwet’ genoemd – waarin staat dat Japan geen eigen leger mag hebben. Hij wou het onderwijs ook meer patriottisch maken. Kortom: Abe heeft het afgelopen decennium veel gedaan om een infrastructuur te creëren naar een rechts en patriottisch Japan.”

Hoe machtig was hij in Japan?

“Zijn eerste regeringsperiode (van 2006 tot 2007, KL) was kort en onsuccesvol. Zijn focus lag op rechtse punten als hervorming van grondwet en onderwijs, terwijl Japan net in een tijd zat met gigantisch veel sociale ongelijkheid. Daarnaast kwam hij onder vuur te liggen nadat er pensioenen van miljoenen Japanners waren verdwenen. Hij zette die zaken op de tweede plaats en dat heeft hem de kop gekost.

“Naar eigen zeggen zette hij een stap terug door gezondheidsproblemen, maar de verkiezingscijfers vertellen een ander verhaal. Hetzelfde met zijn terugtrekking na de tweede ambtsperiode in 2020. Maar nadien heeft hij wel zonder medische problemen het leiderschap van de grootste factie binnen de LDP op zich genomen. Waardoor hij een premier kon maken of breken. 

Huidig premier Fumio Kishida, bijvoorbeeld, was niet de voorkeurskandidaat van de partijleden en het Japanse volk, maar dankzij de steun van Abe’s factie is hij toch premier geworden. Zonder Abe was hem dat niet gelukt.”

Kunnen we op politiek vlak dan grote verschuivingen verwachten in een Japan zonder Shinzo Abe?

“Zo ver gaat het nu niet. Het is een grote factie en er staat ongetwijfeld een opvolger als factieleider klaar. Maar die sterke drive die Abe had om de grondwet te hervormen en andere nationalistische standpunten gaan we wellicht minder zien bij de opvolger.

“Politiek gezien gaat Japan eigenlijk een stabiele tijd tegemoet. De aankomende hogerhuisverkiezingen zijn niet onbelangrijk, maar zeker ook niet de belangrijkste. De oppositie is verdeeld en zwak. En na de moord op Abe kan de LDP waarschijnlijk rekenen op een golf van steunbetuigingen, waardoor het met coalitiepartners een ruime meerderheid zal hebben zowel in het lager- als hogerhuis. De volgende verkiezingen zijn overigens pas binnen drieënhalf jaar. Ik verwacht niet dat de dood van Abe ervoor zal zorgen dat zijn factie de steun voor Kishida zal laten varen. Politiek gezien wordt het makkelijk zeilen dus.”