Gaspijpleiding ligt enkele dagen stil voor onderhoud, maar wat als Rusland de kraan nooit meer openzet?
Nord Stream, de pijpleiding die gas levert vanuit Rusland naar Duitsland, wordt vandaag tijdelijk stilgelegd voor een gepland onderhoud. Maar verschillende landen vrezen dat de Russische president Vladimir Poetin de gaskraan niet meer zal opendraaien. Wat zou er dan gebeuren?
Wat gaat er precies gebeuren?
Vandaag starten de geplande onderhoudswerken aan Nord Stream 1, de gaspijpleiding onder de Baltische Zee, die wordt gebruikt om gas te leveren vanuit Rusland richting Duitsland. Die onderhoudswerken vinden elk jaar rond dit moment plaats en duren doorgaans een tiental dagen. De werken zouden dit jaar op 21 juli moeten afgerond zijn.
Waarom levert Rusland niet tijdelijk via Nord Stream 2?
Sinds december vorig jaar is Nord Stream 2 afgewerkt, de opvolger van gaspijpleiding Nord Stream 1. Het Russische staatsbedrijf Gazprom liet weten dat de pijplijn gevuld was met gas en klaar was om in gebruik genomen te worden, maar de Duitse toezichthouder moest Nord Stream 2 nog goedkeuren. Dat proces werd opgestart, maar werd stilgelegd als gevolg van sancties tegen Rusland naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne.
Waar is Europa bang voor?
De Duitse minister van Economie Robert Habeck vreest dat Rusland de onderhoudswerken zal gebruiken om de toevoer van gas naar Duitsland volledig te stoppen. "We moeten rekening houden met de mogelijkheid dat Rusland de gastoevoer door de Nord Stream 1-pijpleiding ook na de geplande onderhoudsstop van deze maand zal stopzetten", zegt hij in de Duitse krant Die Zeit.
Volgens Bruno Le Maire, de Franse minister van Economie is een totale stopzetting van de toevoer van Russisch gas "het meest realistische scenario". Dat zei hij gisteren tijdens een economische bijeenkomst in Aix-en-Provence in Zuid-Frankrijk.
Ook in Nederland vreest men dat de Russen een politiek spel zullen spelen door te verkondigen dat er bijvoorbeeld een technisch mankement is ontdekt tijdens dit onderhoud. "Ik maak me zorgen dat de Russen na 21 juli überhaupt geen gasleveringen naar Duitsland meer gaan toesturen", zegt minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten tegen RTL Nieuws.
"We weten niet wat er gaat gebeuren", zegt Carsten Brzeski, hoofdeconoom bij ING Duitsland in "Het journaal":
Wat als de kraan effectief definitief dicht blijft?
Indien Rusland de leveringen via Nord Stream 1 volledig stopzet, lijkt dat vooral voor Duitsland een probleem. Het land is voor ongeveer 30 tot 35 procent van het gas afhankelijk van Rusland. Volgens de Duitse Industrie- en Handelskamer zou dat kunnen leiden tot een economische krimp van zowat 10 procent of meer in de komende winterperiode. Daardoor zullen veel bedrijven mogelijk hun activiteiten moeten stopzetten als er geen gas meer voorradig is.
Het Russische staatsgasbedrijf Gazprom schroefde midden juni de dagelijkse gasleveringen naar Duitsland met 40 procent terug. Daarna werden die nog eens met een derde verminderd, officieel wegens "technische problemen".
"De situatie is ernstig, want Duitsland zal nog wel een tijdje Russisch aardgas nodig hebben", klinkt het bij de Duitse minister van Economie Robert Habeck. Op 23 juni kondigde Duitsland daarom de tweede fase (de alarmfase) van het nationaal noodplan voor gasbevoorrading af.
De eerste fase van het Duitse noodplan- de zogenoemde early warning - werd eind maart al geactiveerd. Sindsdien proberen de Duitsers om zoveel mogelijk de afhankelijkheid van Rusland te verminderen, desnoods zelfs door opnieuw meer steenkool te gebruiken bij de elektriciteitsproductie.
Ook Frankrijk bereidt zich voor op een volledige afschakeling van Russisch gas. Dat zou niet de eerste keer zijn, want midden juni stopten de leveringen via Nord Stream 1 aan onze zuiderburen al even. Frankrijk is minder afhankelijk (ongeveer 17 procent) van Russisch gas dan Duitsland, maar zou toch in de problemen kunnen komen, omdat heel wat Franse kernreactoren momenteel ook gesloten zijn voor onderhoud.
Bruno Le Maire, de Franse minister voor Economie zei gisteren dat in geval van een afschakeling huishoudens en bedrijven in de eerste plaats hun energieverbruik zouden moeten verminderen. Daarna zou moeten gedacht worden aan nieuwe infrastructuur, zoals drijvende fabrieken die vloeibaar aardgas van overzee opnieuw in gas kunnen omzetten.
Zouden er ook gevolgen zijn voor ons land?
Ons land is volgens netbeheerder Fluxys voorbereid op een scenario waarin Rusland de gaskraan richting België zou dichtdraaien. "Niet alleen is ons net zeer sterk geïntegreerd met het Europees net, we zijn ook verbonden met aanvoerbronnen over de hele wereld. We zijn maar voor zo’n vier procent op jaarbasis afhankelijk van gas uit het Oosten", zei woordvoerder Rudy Van Beurden onlangs in "De wereld vandaag" op Radio 1.
Wat met onze gastoevoer nu buurlanden minder gas uit Rusland krijgen?
België is dus niet zozeer sterk afhankelijk van Russisch gas, maar wel van toevoer uit het buitenland in het algemeen. Van Beurden gaat ervan uit dat we hier in de toekomst op kunnen blijven rekenen. “Ik zie geen enkele reden waarom er vanuit Noorwegen, Qatar of andere streken minder aanvoer zou zijn.”
Toch werkt onze federale regering ondertussen aan een verfijning van het afschakelplan voor gas, onder het motto: "Hope for the best, prepare for the worst". Er bestaat namelijk een Europees solidariteitsmechanisme en het is dus theoretisch mogelijk dat tekorten in andere landen gevolgen hebben voor ons land.
“Al moet je er rekening mee houden dat die landen eerst zelf hun noodplan moeten activeren, en zelf hun niet-beschermde klanten moeten afschakelen”, zegt Peter Claes van Febeliec, de federatie van industriële grootverbruikers. “We kunnen alleen opgeroepen worden om te helpen hun beschermde klanten aan het net te houden.”
Wat doet Europa?
Ook Europa komt binnenkort met een noodplan voor gasbevoorrading. Dat heeft Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie gezegd tijdens de Europese top eind juni in Brussel.
Von der Leyen houdt een pleidooi voor maatregelen die gelden voor de hele Europese Unie, omdat het toedraaien van de gastoevoer naar één land effecten kan hebben op hele EU. Daarom pleit ze ook voor energiesolidariteit waarbij via het Europese pijplijnennetwerk gas gestuurd wordt naar de plekken waar het nodig is.
Eerder riep Premier De Croo al op om dringend één Europees energieblok te vormen. "Als we nu niet als één blok gaan werken, zouden we deze winter wel eens geconfronteerd kunnen worden met nóg hogere prijzen en misschien zelfs tekorten."
Wat zegt Rusland zelf?
Rusland wijt de verminderde gasleveringen aan de laattijdige herstelling van een turbine van Nord Stream 1 door het Duitse bedrijf Siemens. Die turbine bevindt zich in een fabriek in Canada, maar gisteren besliste de Canadese regering dat ze terug zou worden gestuurd "om ervoor te zorgen dat Europa opnieuw toegang zou hebben tot veilige en betrouwbare energie".
Een beslissing die op weinig sympathie kan rekenen in Oekraïne. Kiev "betreurt dat het Duitse bedrijf toegeeft aan Russische chantage". In een verklaring op de website van het Oekraïense ministerie van Energie luidt het dat het teruggeven van de turbine in strijd is met de sancties die werden opgelegd tegen Rusland. Oekraïne heeft het over een gevaarlijk precedent.
Dmitri Peskov, de woordvoerder van het Kremlin, had vrijdag wel nog gezegd dat de capaciteit van Nord Stream 1 opnieuw zou worden opgetrokken, indien de herstelde turbine aan Rusland geleverd zou worden.
Of dat ook zo zal zijn moet nog blijken, want eerder zijn ook de gasleveringen aan Polen, Bulgarije, Finland en gedeeltelijk Nederland al gestopt.