NASA toont nieuwe spectaculaire beelden van James Webb-telescoop: bekijk ze hier

Op de nieuwe beelden zien we onder meer Stephan’s Quintet, een visuele groepering van vijf sterrenstelsels, in een heel nieuw licht. Het is het grootste beeld dat de telescoop tot nu toe heeft gemaakt, ongeveer zo groot als een vijfde van de diameter van de maan. Het bevat meer dan 150 miljoen pixels en is opgebouwd uit bijna 1.000 afzonderlijke beeldbestanden.

De ‘zuidelijke Ringnevel’, gefotografeerd door twee Webb-instrumenten (links door Nircam op wat kortere golflengten en rechts door Miri op langere golflengten), is een langzaam uitdijende schil van sterrengas op een afstand van ongeveer 2.000 lichtjaar (één lichtjaar is zo’n 9,5 biljoen kilometer).

De nevel is duizenden jaren geleden uitgestoten door de stervende ster in het centrum. In zo’n afkoelende nevel ontstaan minuscule stofdeeltjes en verschillende moleculen, waaronder koolwaterstofverbindingen die aan de basis liggen van het leven. Over een kleine vijf miljard jaar zal ook onze eigen zon opzwellen tot een rode reuzenster en net zo’n uitdijende nevel het heelal in blazen.

Het lijken oranje-blauwe penseelstreken op een impressionistisch schilderij, maar het zijn wervelende gas- en stofwolken in de Carinanevel, op 7.600 lichtjaar afstand. In de koude, stoffige krochten van dit nevelcomplex ontstaan nieuwe, zware sterren; een geboorteproces dat door Webb in detail bestudeerd kan worden, omdat infrarode straling dwars door de meeste stofwolken heendringt.

Net als op de andere Webb-foto’s zijn de kleuren niet echt (het menselijk oog kan geen infrarode straling waarnemen); met verschillende kleuren worden verschillende infrarode golflengten in beeld gebracht.

‘Stephan’s Quintet' heet deze groep van vijf sterrenstelsels op 290 miljoen lichtjaar afstand, naar de Franse astronoom Édouard Stephan, die het groepje in 1877 ontdekte. Vier van de vijf stelsels zijn gevangen in een onderlinge zwaartekrachtdans. Getijdenkrachten leiden tot schokgolven en het ontstaan van talloze nieuwe sterren in losgerukte en weggeslingerde slierten van gas en stof, die op de infrarode Webb-foto’s goed zichtbaar zijn.

De eerste foto van de nieuwe James Webb Space Telescope (JWST) is gisteren vrijgegeven. De Amerikaanse president Joe Biden deelde maandagavond rond 23 uur Belgische tijd de eerste kleurenafbeelding van duizenden sterrenstelsels die miljarden jaren oud zijn. “De James Webb-telescoop gaat ons veel leren over het universum, bijvoorbeeld over wat er net na de big bang gebeurde”, vertelt wetenschapsexpert Martijn Peters in de studio van HLN LIVE.

De JWST werd op kerstdag 2021 de ruimte in gestuurd en legde daarna een afstand van 1,5 miljoen kilometer af. De telescoop kon deze foto vastleggen na een intens proces van afstellen en configureren. Zo moesten de kenmerkende gouden spiegels van de telescoop in de ruimte uitgevouwen worden en stuk per stuk in de juiste hoek worden gezet. De instrumenten werden bovendien afgekoeld, één ervan tot een temperatuur van 266 graden Celsius onder nul.

Als eerste test werd de James Webb gericht op een stukje hemel dat de naam SMACS 0723 draagt. “Nu kijken we naar een stukje aan de hemel dat ongeveer een zandkorreltje groot lijkt en daarin zien we plots duizenden sterrenstelsels verschijnen”, vertelt Peters bij HLN LIVE.

Het waren de Amerikaanse president Joe Biden en vicepresident Kamala Harris die dit eerste beeld van de Webb-telescoop onthulden tijdens een persconferentie. Biden noemde het beeld en het werk van de telescoop “een nieuwe kijk op ons universum”.

SMACS 0723 bevat sterrenstelsels die zo massief zijn dat ze licht afbuigen. Daardoor zijn er objecten te zien die nog verder verwijderd liggen van ons. SMACS 0723 is vanop de zuidelijke hemisfeer van onze planeet (en dus niet vanuit België) te zien in het sterrenbeeld Vliegende Vis of Volans.

Vele van de duizenden sterrenstelsels die te zien zijn op de foto werden voor het eerst vastgelegd door de JWST. Het gaat in sommige gevallen om de zwakste infrarode straling die we ooit hebben waargenomen. De foto is een samenstelling van verschillende beelden die de JWST heeft vastgelegd op verschillende golflengtes. Het resultaat was een composiet in grijswaarden, die met filters werden ingekleurd.

Dat de JWST succesvol gelanceerd en ingesteld werd zonder al te veel problemen, is op zich al een mirakel te noemen. Wat we vanaf nu dankzij de ruimtetelescoop kunnen waarnemen, zal voor een hoop nieuwe kennis zorgen. “Alle wetenschappelijke data gaat binnenkort vrijgegeven worden en onderzoekers gaan er los op gaan. Ze gaan het gebruiken om te achterhalen wat daar gebeurt, hoe bepaalde sterren zich vormen en wat er gebeurde na de oerknal. Er gaat massaal veel onderzoek gedaan worden op deze data”, vertelt Peters.

De JWST kan ook licht waarnemen dat bijna net zou oud is als het universum zelf. “Dat konden we met de Hubble-telescoop niet waarnemen, maar wel met de speciale instrumenten van de James Webb-telescoop”, aldus Peters.

Daarnaast zullen we naar de geboorte van sterren kunnen kijken, maar ook naar planeten rond andere sterren dan onze zon. Dat kan helpen in de zoektocht naar leven op andere plaatsen, vertelt onze wetenschapsexpert: “We gaan ook kunnen te weten komen of planeten atmosferen hebben die leefbaar zijn en of er de bouwstenen aanwezig zijn voor leven.”

Sterrenkundigen zijn opgetogen over de eerste beelden. “Het is fantastisch spannend allemaal, en ook heel emotioneel”, aldus Ewine van Dishoeck van de Sterrewacht in Leiden. Van Dishoeck is de Europese hoofdonderzoeker van Miri, een van de waarnemingsinstrumenten van Webb.

De JWST is honderd keer gevoeliger dan de beroemde ruimtetelescoop Hubble, die zijn einde nadert. De James Webb kan zo licht detecteren dat één miljard jaar ouder is dan wat de Hubble kon vastleggen. Ook vallen er verschillende objecten te onderscheiden die op foto’s van de Hubble eruit zagen als één object.

Om dit eerste beeld te creëren, verzamelde de Webb-telescoop gedurende 12,5 uur licht van verschillende golflengten. De Hubble had weken de tijd nodig om foto’s te maken van de SMACS 0723-cluster aan sterrenstelsels.

De James Webb heeft achttien zeshoekige spiegels die aan elkaar zitten, maar los van elkaar kunnen bewegen om scherp te stellen. De spiegel is gemaakt van beryllium, met daarbovenop een miniem laagje goud van 100 nanometer dik. Dat is duizend keer zo dun als een menselijk haar of een vel papier. Beryllium is een onedel metaal dat licht en sterk is en goed bestand tegen extreme kou. Het goud zorgt ervoor dat de spiegel beter in staat is infrarood licht te zien.

Het Amerikaans-Europees-Canadese project kost in totaal ongeveer 8 miljard euro. James Webb zou tot 20 jaar operationeel kunnen blijven. 

Lees ook:

Plots halen Russische kosmonauten provocerende vlag boven: dreigt ook Koude Oorlog op 400 km hoogte? (+)

“Wow!” Commentatoren schrikken zich een hoedje wanneer booster met 33 raketmotoren in vuurbal verandert bij SpaceX-test in Texas

Marsrobot ontdekt stukje eigen afval op Mars: “Verrassing om dit hier te vinden”

Kijk ook: Wat maakt de James Webb-telescoop zo baanbrekend? Onze wetenschapsexpert legt uit.