Nu extreme droogte ook de Po-rivier bedreigt wordt Italië hard met de neus op de klimaatfeiten gedrukt

Bonk. Met een doffe schok komt de motor van Vitaliano Daolio’s vissersbootje abrupt tot stilstand op een zandbank. De langharige visser (66) was, meegesleept door een uitgebreide liefdesverklaring aan de Po, even vergeten dat zijn beminde rivier lager staat dan hij in een leven langs de oevers ooit heeft gezien.

Er zit niets anders op dan in het enkel- tot kniehoge water met het volle gewicht tegen de achterkant van het bootje te duwen, net zolang tot het vaartuig weer dieper water bereikt. Nee, het is niet best gesteld met de rivier, en net zomin als met Daolio’s bedrijf in hengeltoerisme. “Mensen zeggen hun boekingen af omdat ze op tv de beelden zien van plaatsen waar de rivier helemaal droogstaat.”

Dat is hier in Motta Baluffi nog niet het geval, maar de situatie is er wel kritiek, zoals op de hele Povlakte. In het landbouwhart van Italië viel sinds december ruim twee keer minder neerslag dan normaal. Boerenorganisaties waarschuwen dat de helft van hun oogst gevaar loopt. Maïs, rijst en graan zijn er de belangrijkste producten, maar in deze streek graast ook het vee dat de originele Parmezaanse kaas voortbrengt.

Italië werd de afgelopen weken hard met de neus op de klimaatfeiten gedrukt. Op een extreem droge winter en de ene na de andere hitte-uitschieter in het voorjaar, volgde begin juli een plotseling afgebroken gletsjer. Op de berg Marmolada in de Dolomieten kwamen elf bergwandelaars om. Premier Mario Draghi was er tijdens een bezoek aan de rampplek duidelijk over: “Dit drama heeft te maken met de klimaatsituatie.”

Dat bevestigt ook klimatoloog Luca Mercalli, voorzitter van de Italiaanse vereniging voor meteorologen. Het is de combinatie van droogte en warmte die dit jaar uitzonderlijk maakt, zegt Mercalli. “De zomer is nog niet voorbij, maar als het zo doorgaat wordt dit de droogste en warmste zomer in de tweehonderd jaar waarvan we betrouwbare data hebben.”

Noodtoestand

Bij een groot deel van pers, politici en publiek daalt in Italië het besef in dat de klimaatcrisis niet langer een abstract doemscenario voor de toekomst is, maar op de deur klopt en nu al vraagt om actie. Het debat gaat niet alleen over het keren van het wereldwijde tij op de lange termijn, maar vooral ook over het verzachten van de onmiddellijke gevolgen in eigen land.

Zo besloot de regering in Rome vorige week om de noodtoestand uit te roepen in de vijf noordelijke regio’s rondom de Po. Er ging een steunpakket van enkele tientallen miljoenen naar het noorden, dat vooral bedoeld is om getroffen bedrijven mee te compenseren.

Ook Giuliano Landini (60) hoopt een graantje van het hulpgeld mee te pikken. De kapitein kan al ruim een maand niet uitvaren met zijn rondvaartboot Stradivari, vernoemd naar de wereldberoemde vioolmaker uit het naburige Cremona.

Hij heeft het schip zelfs moeten verplaatsen, omdat er op de normale ligplaats in Boretto te weinig water is. Voorlopig blijft de Stradivari dus stilliggen, maar toch is Landini nog bijna dagelijks op het water te vinden, in zijn kleine motorbootje.

Hij kent elke hoek van de rivier, maar is nog steeds verrukt wanneer er vliegende vissen voor de boeg springen. “De Po is onze zee”, zegt hij plechtig. Landini stuurt naar de oever, waar hij stapels stenen aanwijst die normaal onder het waterpeil liggen.

Zijn vader en opa sjouwden en stapelden daar vanaf de jaren 30 aan mee, om de rivieroevers te verstevigen en te zorgen voor landaanwinning in de directe omgeving, die tot de Po versmald werd moerassig was. “De rivier heeft ons altijd een inkomen gegeven.”

Dat staat nu, zucht de gedrongen kapitein, op het spel door klimaatverandering. Landini (“Ik ben een fan van Greta Thunberg”) kijkt kritisch naar de politiek ver weg in Rome, die niet alleen lange tijd weinig aan het klimaat deed, maar volgens hem de Po in het algemeen heeft verwaarloosd. Daardoor is de streek nu ook nog eens slecht voorbereid op de steeds intensere droogte.

Landini is een voorvechter van meer dammen in de rivier, die een betere regulering van het waterniveau mogelijk zouden maken. Het is een plan waarover de rivierautoriteiten en politiek al jaren nadenken, maar waar milieuorganisaties fel op tegen zijn vanwege de effecten op het ecosysteem.

Gebrekkig watermanagement

Ja, het watermanagement schiet ernstig tekort, vindt ook Daolio 30 kilometer stroomopwaarts op zijn vissersbootje. Hij wijst naar de provisorisch opgebouwde en luidruchtige dieselpomp die water uit de rivier moet verplaatsen naar de naburige landbouwvelden.

Ook de illegale zandafgravingen op de oevers en bodem, waarvandaan in de jaren 90 illegaal duizenden kilo’s werden gestolen om in de bouwsector te verkopen, deden de staat van de rivier geen goed. “In elk palazzo dat sindsdien in Italië gebouwd is, zit zand uit de Po”, zegt Daolio met gevoel voor drama.

Waterleidingen

De rivier heeft kortom een verre van optimale uitgangspositie om zich aan te passen aan de grootste verandering in honderden jaren die nu op haar afkomt. Daarmee is ook klimatoloog Mercalli het eens, al vindt hij niet dat de rivier verwaarloosd is. ‘Er is nog nooit zoveel aan de Po gedaan als de afgelopen eeuw. Maar we moeten vooral betere dingen doen.’

Ja, een enkele extra dam zou kunnen helpen, denkt ook Mercalli, maar de grootste droogtewinst moet komen van het verbeteren van de waterleidingen. Daarin gaat gemiddeld 40 procent van het Italiaanse drinkwater verloren.

Er is 900 miljoen euro van het Europese coronasteunfonds bestemd voor het verbeteren van leidingen op het hele schiereiland. Mercalli pleit daarnaast ook voor het aanleggen van kleine waterreservoirs, die op de Povlakte zouden kunnen helpen om het water bij overvloed op te vangen en later in te zetten voor de landbouw.

Ook zou de landbouw kunnen overwegen over te stappen op minder waterintensieve gewassen: er is een grote vraag naar maïs voor veevoer, maar de plant heeft veel meer water nodig dan bijvoorbeeld zonnebloemen. “De markt dicteert die keuzes, maar daarmee is niet gezegd dat het ook de beste zijn.”

Het zijn stuk voor stuk langetermijnoplossingen, erkent Mercalli, die deze zomer niet direct soelaas zullen bieden. De regering en lokale autoriteiten kunnen nu niet veel meer dan het water op rantsoen zetten, bijvoorbeeld door het wassen van auto’s, water geven van tuinen en vullen van zwembaden te verbieden, zoals de afgelopen weken in veel gemeenten gebeurd is.

Deltaplan

“Italië heeft een deltaplan nodig”, waarschuwt de klimatoloog. “Zoals Nederland zich heeft gewapend tegen de rijzende zee, moeten wij ons aanpassen aan de droogte.” Hij herinnert zich dat hij in de droge zomer van 2017 precies dezelfde interviews aan journalisten en adviezen aan de regering gaf. “Maar zodra het in de herfst ging regenen, was iedereen de droogte weer vergeten.”

Ook Vitaliano Daolio vreest daarvoor. “We hebben een politiek nodig die verder vooruitkijkt”, verzucht hij nadat hij zijn bootje eindelijk weer van de zandbank naar dieper water heeft geduwd. “Er is een plan nodig voor onze rivieren. Anders komt er uiteindelijk sociale onrust.”

Soms voelt hij zich een Don Quichot tegen de windmolens, die al twintig jaar dezelfde dingen zegt, maar niets ziet veranderen. In Italië komt er pas een rotonde als er een dode valt op een kruispunt, klaagt de visser. En er is nog minstens een maand droogte en hitte te gaan, mogelijk zelfs twee, waarschuwen meteorologen.

Je zou als Po-liefhebber bij uitstek – Daolio trad drie jaar geleden zelfs midden op de rivier in het huwelijk – van minder somber kunnen worden. Toch ziet hij de situatie ondanks alles zonnig in. “De Po is ons goud”, zegt de visser trots. Hij hoopt dat de huidige droogtecrisis dat inzicht tot in Rome kan laten doordringen. “Nu we tot onze neus in de stront staan,” zegt hij, “móét onze politiek wel wakker worden.”