Hoogspanning over hoogspanning: het Vlaamse "hoofdpijndossier" Ventilus uitgelegd in 5 vragen

Ventilus is een nieuwe hoogspanningslijn dwars door West-Vlaanderen die in 2019 werd aangekondigd. Die moet de groene stroom van de vele windmolens op zee naar het binnenland brengen, zeker nu nog een tweede windmolenpark gepland is voor de kust van De Panne. Het huidige hoogspanningsnetwerk volstaat daarvoor niet.

Ventilus is bovendien opgezet met het idee om als back-up te dienen voor een andere hoogspanningslijn vanuit de windmolenparken (Stevin) én als versterking van het elektriciteitsnet, om bijvoorbeeld pannes op te vangen. 

Dat is cruciaal, want als die Stevin-lijn uitvalt, kan dat tot een cascade aan problemen leiden, zo zei energie-expert Joannes Laveyne (UGent) een tijdje geleden in "Laat". "Dan zou de hele kuststreek zonder stroom komen te zitten. Maar bovendien rekenen België en de rest van Europa op die stroom uit windmolens. Als die windenergie wegvalt, kan dat dus gevolgen hebben voor België of zelfs Europa."

Het tracé doorkruist West-Vlaanderen van noord naar zuid, van Zeebrugge tot Avelgem. Hoogspanningsnetbeheerder Elia en de Vlaamse overheid waren zich al van bij de start van het project ten zeerste bewust van de risico's: de aanleg van nieuwe hoogspanningslijnen leidt wel vaker tot protest en complexe, lang aanslepende procedureslagen. 

Daarom moest Ventilus zoveel mogelijk over bestaande lijnen worden getrokken of langs kanalen en snelwegen. Maar dan nog moeten er op het tracé een dikke 20 kilometer nieuwe bovengrondse lijnen bijkomen.

De vraag stellen, is ze beantwoorden: nee dus. Veel bewoners in hartje West-Vlaanderen die in de buurt van de geplande nieuwe bovengrondse lijnen wonen, voeren al sinds de aankondiging protest tegen Ventilus. Ze vrezen het effect van de magnetische straling op de gezondheid. Zo suggereren sommige studies een statistisch verband tussen leukemie bij jonge kinderen en de aanwezigheid van hoogspanningslijnen.

Bezorgde burgers hebben zich daarom verenigd in verschillende burgerbewegingen en actiegroepen, die bovendien in hun protest de steun krijgen van de burgemeesters van de betrokken gemeenten. 

Zij stellen voor om de bewuste lijnen ondergronds te leggen. Ook bij de Stevin-lijn is dat destijds voor een stukje gebeurd. Vaak wordt daarbij ook verwezen naar Duitsland, waar honderden kilometers hoogspanningslijnen ondergronds worden gelegd. 

Omdat het dossier zo was vastgelopen, stelde Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) een paar jaar geleden een intendant aan, Guy Vloebergh, een expert die de standpunten van netbeheerder Elia en van de lokale actiegroepen en burgemeesters moet proberen te verzoenen.

In zijn rapport, dat in mei klaar was, concludeerde hij dat bovengrondse lijnen binnen de huidige doelstellingen van dit project de enige haalbare technische oplossing vormen. Laveyne bevestigt dat: "Er zijn een aantal natuurkundige beperkingen die het onmogelijk maken om zulke hoge voltages ondergronds te brengen."

En Duitsland dan? "Het kan ondergronds als je gelijkstroom gebruikt, terwijl Ventilus eigenlijk gebruik zou maken van wisselstroom. Het probleem is dat de huidige gelijkstroomtechnologie niet compatibel is met de veiligheidsvoorwaarden voor Ventilus. Mocht Stevin uitvallen, is er geen enkele zekerheid dat een Ventilus in gelijkstroom dat snel genoeg zou kunnen opvangen zonder black-outs."

Ondergrondse lijnen in gelijkstroom zijn ook duurder: er zijn extra conversiestations nodig, extra graafwerken en wellicht ook meer onteigeningen dan bij een luchtlijn.

Wel zou het volgens Guy Vloebergh een soort geste kunnen zijn om bestaande hoogspanningslijnen van minder zware capaciteit in West-Vlaanderen onder de grond te leggen. Ook zou Elia eventueel woningen in de buurt van de geplande hoogspanningslijn kunnen opkopen.

Daarnaast roept hij op om de bezorgdheden over de mogelijke gevolgen voor de gezondheid van de magnetische straling van hoogspanningslijnen ernstig te nemen. Hij vraagt van de Vlaamse overheid normen en een correct meetsysteem, waarvan de resultaten voor iedereen beschikbaar zijn.

Een nieuw rapport - ditmaal van de Duitse hoogspanningsexpert Dirk Westermann - ligt in dezelfde lijn: een bovengrondse hoogspanningslijn in West-Vlaanderen is meest haalbare oplossing. De technologie om Ventilus volledig ondergronds te leggen is er op dit moment nog niet.

Als je het aan Elia vraagt: zo snel mogelijk. Het oorspronkelijke plan was om dit jaar een vergunning te hebben en dan drie jaar lang te kunnen bouwen. Nu  is de doelstelling om binnen anderhalf jaar te kunnen starten met de bouw, maar de vraag is of zelfs die deadline haalbaar is. Hier en daar duikt nu al 2030 als richtdatum op voor de ingebruikname van Ventilus.

Dan rest nog de vraag wanneer de knoop definitief zal worden doorgehakt. In principe kan dat al op de volgende ministerraad, en die staat gepland op donderdag 10 november. Alleen is Hilde Crevits dan nog niet terug uit ziekteverlof. Zij werd onwel tijdens de begrotingsonderhandelingen eind september en gaat in principe pas weer aan het werk op 14 november. 

Crevits is echter een belangrijke stem in de onderhandelingen, niet alleen omdat ze voor de christendemocraten het zwaarst weegt aan de onderhandelingstafel, maar ook omdat ze zelf afkomstig is uit de streek waar het om gaat. Als ze haar mee aan tafel willen hebben op het moment dat de knoop wordt doorgehakt, dan zal de regering de beslissing wellicht dus nog wat moeten uitstellen.