Mysteries ontrafeld: wat zit er in de oude fles die teruggevonden is onder een standbeeld in Maldegem?

In Maldegem is er voor eens en altijd duidelijkheid over de fles die er bij werken in het gemeentepark is gevonden. Enkele medewerkers waren op de fles gebotst toen ze een standbeeld van jachtgodin Diana moesten verplaatsen. "In de sokkel zagen we plots een fles staan, vol stof. Er zat duidelijk een boodschap in", zegt Lieven Colmann van de dienst. Hij besloot de fles naar de toenmalige burgemeester te brengen. 

"Het standbeeld stond al in het park toen het nog een afgesloten kasteeltuin was. Wanneer het er precies geplaatst is, weet ik niet. We hebben een kraan gebruikt om het te ontmantelen", zegt Colmann nog.  

De gemeente nam contact op met de Universiteit Gent om te vragen wat ze met de fles aan moest vangen. "De burgemeester durfde ze niet te openen uit vrees voor beschadiging", verklaart journalist Piet De Baets. Hij berichtte als eerste over de flessenpost in de regionale krant "Taptoe". "Dat was een verhaal dat vlot over de tongen ging", zegt De Baets trots. In Maldegem circuleren sindsdien de wildste geruchten. Sommige mensen denken dat er een testament, een liefdesbrief of een schatkaart in zit. Anderen zeggen dat het om een onnozele boodschap gaat. 

Er zijn getuigen die het gemeentepark heel goed kennen. "Ik heb op het kasteel gewoond tot 1956, samen met mijn moeder. Zij was bestuurder voor kasteelheer Fréderic Dhont", vertelt Eddy Reniers. "Het park was mijn tuin. Ik heb er een heerlijke tijd gehad. Ik speelde er met vriendjes, ook met flessenpost", lacht Reniers. Hij gooide flessen met boodschappen in de rivier op het domein. "We vroegen mensen om ons terug te schrijven en dat is ook gebeurd. We kregen post terug uit het noorden van Nederland. Ik kan me niet herinneren dat we een fles in het standbeeld verstopt hebben. Al kan het wel zijn dat ik dat vergeten ben." 

Reniers denkt dat de tante van de laatste kasteelheer de boodschap in de fles gestopt heeft. "Mevrouw Clémence Dhont was een heel bijzondere vrouw. Ze had smetvrees en liet geld dat binnenkwam wassen voor ze het in ontvangst nam. Op een keer waaide haar hoed weg en bracht iemand die terug. Ze wilde die gewoon niet meer. Mevrouw Dhont is ook gescheiden van haar man, de Engelsman Theodore Paterson, dat was uitzonderlijk in die tijd." Reniers zegt dat hij de was herkent die gebruikt is om de fles te sluiten. Ook dat wijst naar mevrouw Dhont. Hij sluit uit dat de kasteelheer verantwoordelijk is. "Hij deed zulke dingen niet." 

Kamiel Vanhecke spreekt dat tegen. "Mijn grootvader woonde op de boerderij die bij het kasteel hoorde. Hij vertelde me altijd dat hij mee heeft geholpen om het standbeeld te plaatsen. Het was een hele onderneming. Volgens hem kwam de kasteelheer tijdens de plaatsing kijken en besloot hij plots om een boodschap in een fles te verstoppen in het beeld." Het zou om een namenlijst van de arbeiders gaan die mee gewerkt hebben aan de installatie. "En er zou nog meer op de brief staan, maar daarover wist mijn grootvader niets. We weten het pas als we de fles open maken." 

Schrijver Hugo Notteboom kent de Maldegemse geschiedenis goed. "Het is onduidelijk wanneer het beeld is geplaatst en dus ook wanneer de fles er in verstopt is. Enkel de archieven van de adellijke familie kunnen uitsluitsel geven. Bestaan die nog?  De boodschap in de fles is waarschijnlijk de kortste weg naar een helder antwoord." Notteboom vermoedt dat het kasteeltje gebouwd is tussen 1860-1870. "In een document over een erfenis staat dat er verfraaiingswerken zijn gebeurd in 1872, mogelijk is het park dan ook aangelegd en het beeld geplaatst", zegt Eddy Reniers. 

"Het gewicht en de vorm van de fles verraden dat het om een champagnefles gaat", zegt archeoloog Maxime Poulain van de Universiteit Gent. "Dit type fles komt voor vanaf 1850, voor die tijd waren flessen ajuinvormiger. De fles is ook deels handgeblazen, wat dan weer duidt op het feit dat ze van voor de Eerste Wereldoorlog dateert. We kunnen de periode meer verfijnen op basis van de vormgeving van de rand van de fles, die wijst op een datering na 1880." 

De vindplaats helpt om nog scherper te dateren. "De fles zat in de sokkel van een standbeeld van jachtgodin Diana. Dat was in de mode in de 19e eeuw bij de aanleg van landschapsparken. We kunnen vermoeden dat de fles daarom dateert van tussen 1880 en 1900.  Met wat geluk gaat het om de oudste gekende flessenpost." Poulain hoopt dat er op de boodschap in de fles een datum staat om dat zeker te weten. De oudste vondst van flessenpost dateert voorlopig uit 1886. "Het gaat om een fles die in de zee is gegooid door Duitse wetenschappers om de stroming te onderzoeken. In de fles zat een oproep om contact op te nemen."  

De eerste observaties doen vermoeden dat de boodschap na meer dan honderd jaar nog leesbaar zal zijn. "We moeten de staat van het papier afwachten, die kunnen we pas zien als de fles open gaat."

Maldegem geeft de toestemming om de fles onder begeleiding te openen. Dat gebeurt tijdens een live-uitzending op 14 juli in het Sint-Annapark mét hulp van een professionele glassnijder en een archeoloog. "Bijna was Sting erbij", grapt VRT Radio 2. De radiozender contacteerde de zanger van de Police-hit "Message in a Bottle" met de vraag om de ceremonie te leiden. Hij verbleef in België voor een optreden op Gent Jazz maar had het te druk.  Hij opende, toeval of niet, zijn set wel met het nummer "Message in a Bottle".  

De eer om de fles te openen gaat naar Laurent Van der Cruyssen van het glasbedrijf InspiredByGlass uit Deinze. "Het glas is dikker dan bij moderne flessen", zegt Van der Cruyssen. Hij maakte al een eerste inslijping op voorhand om ervoor te zorgen dat de opening vlot verloopt.  Burgemeester Koenraad De Ceuninck (CD&V) assisteert, met veiligheidsbril en handschoenen, om te zorgen dat de fles stabiel blijft liggen.  Archeoloog Maxime Poulain staat klaar om het briefje snel te bekijken. 

De belangstelling voor de opening van de fles is groot. Tientallen nieuwsgierige Maldegemnaren zijn afgezakt naar het Sint-Annapark. Enkele oudere dames zijn op hun knieën dichterbij gekropen om alles van op de eerste rij te kunnen volgen. Ook journalisten van VRT, VTM, HLN, Het Nieuwsblad en AVS staan klaar om de gebeurtenis te verslaan. 

Het "moment suprême" is aangebroken en eindelijk kan de boodschap, een opgerolde envelop, bekeken worden. Al steekt archeoloog Poulain daar een stokje voor. "Het is te riskant om nu open te maken. Het gaat om oud papier dat beschadigd kan raken, de boodschap zou verloren kunnen gaan ." 

"Er zit niets anders op dan een papierrestaurateur in te schakelen. Hij of zij kan met de nodige voorzorgen de boodschap leesbaar maken." De ontgoocheling bij de toeschouwers, het gemeentebestuur en de verzamelde pers is groot. De boodschap wordt in een zuurvrije en lichtdichte doos opgeborgen om naar een restaurateur te brengen. 

Enkele VRT Radio2 luisteraars melden in de app meteen suggesties voor restaurateurs. Luc uit Sint-Gillis-Waas tipt iemand uit Sint-Niklaas. Een andere luisteraar speelt de naam Patricia Rau door. Zij is verbonden aan het Amsab in Gent, het Instituut voor Sociale Geschiedenis. De restauratrice bekijkt de envelop zorgvuldig en haalt de boodschap er voorzichtig uit. 

In de envelop zit papier dat zeer goed bewaard is. Er is in heel heldere letters een duidelijke boodschap op neergeschreven: "Dit beeld is hier geplaatst door den wel Edelen Heer Fréderic Dhont eigenaar van dezen eigendom, den 23 Maart van het jaar 1912." De rest van het papier is onbeschreven. 

De boodschap in de fles is, op basis van de datum die op de brief staat, niet de oudste flessenpost ter wereld. De vondst blijft wel bijzonder. "We vinden in bouwwerken wel vaker briefjes terug met namen van arbeiders maar het is uitzonderlijk dat de eigenaar zich er meldt", zegt Rau. Daarenboven is het papier in extreem goede staat bewaard. Het betreft een persoonlijke boodschap van de toenmalige kasteelheer Dhont.  Daaruit blijkt dat het standbeeld, tegen alle verwachtingen in, pas in 1912 is geplaatst. 

Wie was kasteelheer Dhont? Het was een nakomeling van de adellijke familie Pecsteen uit Brugge. De familie Dhont gebruikte het Sint-Annakasteel in Maldegem lange tijd als buitenverblijf. Onder meer de tante van Fréderic, Clémence Dhont, verbleef er vaak. Fréderic erfde het kasteel en ging er permanent wonen in 1930. Hij leefde vrij teruggetrokken en bleef zijn hele leven kinderloos en vrijgezel. Hij gooide één keer per jaar wel de kasteeldeuren open voor grote feesten waarop alle inwoners uitgenodigd werden. Het was een soort Vlaamse kermis met verschillende standjes. 

Na de dood van Fréderic Dhont, in 1956, verwierf de gemeente Maldegem het kasteel. Het deed dienst als tekenacademie en politiebureau, nu wordt het omgevormd tot exporuimte. "Het lijkt me logisch dat de fles én de brief er een plaats krijgen", zegt burgemeester De Ceuninck. Zo komt de boodschap toch een beetje thuis. "En het mysterie is voor eens en altijd opgelost."