Russische agressie zet vergroening Europa in hogere versnelling

Gebrek aan ambitie kan de Europese Commissie niet worden verweten. Al komende lente moet Europa nagenoeg vrij zijn van Russische fossiele energie. Maar welke prijs betaalt de burger als ‘schoon’ gas uit Rusland wordt vervangen door vieze kolen en olie uit andere landen? Rangeert de Commissie de (wettelijke vastgelegde) Europese klimaatdoelen op een zijspoor?

Volgens Greenpeace wel. De milieuorganisatie sabelde de Commissievoorstellen voor gasbesparing en -rantsoenering (Save Gas for a Safe Winter) neer als ‘groen licht’ voor vervuilende praktijken, ook nog eens gesponsord met staatssteun. Opvallend genoeg reageerden linkse partijen in het Europees Parlement wel enthousiast op het deze week gepresenteerde pakket. “Gasbesparing, en daarmee minder afhankelijkheid van de import uit Rusland, vereist een grote mate van solidariteit tussen de lidstaten. Dat beoogt dit plan”, aldus Nederlands PvdA-Europarlementariër Mohammed Chahim.

Op het eerste gezicht lijkt Greenpeace gelijk te hebben. De Commissie wil dat de lidstaten deze winter 15 procent gas besparen, vrijwillig als het kan, gedwongen als het moet. Maar hoe die 15 procent minder gasverbruik wordt gehaald, is aan de lidstaten. Als de beoogde 45 miljard kubieke meter gas grotendeels wordt vervangen door kolen of olie, gaat het milieu er op achteruit: meer CO₂-uitstoot, meer fijnstof.

Onrealistisch is dat scenario niet. In Nederland en Duitsland zijn afgelopen maanden al kolencentrales opgestart om de verminderde gasaanvoer uit Rusland te compenseren. Zo krijgt het ‘schone geweten’ van de EU, dat niet langer Poetins oorlogsmachine financiert met energiemiljarden, een duistere rand van oplopende temperaturen en extra tonnen CO₂.

Noodgreep

Europees commissaris Frans Timmermans (Green Deal) weerspreekt met klem dat de klimaatdoelen – minstens 55 procent minder CO₂-uitstoot in 2030; klimaatneutraal (netto geen CO₂-uitstoot) in 2050 – in de ijskast zijn gezet. Hij benadrukt dat extra kolen en olie slechts een noodgreep zijn, een tijdelijke zaak om deze en volgende winter zonder Russisch gas door te komen. Blackouts en nog hogere energieprijzen door tekorten, wil iedereen vermijden.

Belangrijker is dat er ook echt gas bespaard wordt: door de thermostaat lager te zetten, de lichten vaker uit, de airco zachter en door wat minder lang te douchen. Door huizen te isoleren en warmtepompen te plaatsen. Door energie-efficiëntere productieprocessen in bedrijven en, als het niet anders kan, door minder productie. De Commissie denkt dat ruim 80 procent van de beoogde gasvermindering bereikt wordt door minder energieverbruik. En dat is goed voor het milieu.

Daarnaast zet de Commissie vol in op investeren in duurzame energie. “Dat is de energie van de toekomst: die is schoon, hier geproduceerd en maakt ons onafhankelijk”, benadrukte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen afgelopen woensdag. De plannen daarvoor (RepowerEU) werden in mei gepresenteerd. Als de lidstaten en het Europees Parlement die overnemen – de onderhandelingen beginnen na de zomer – kan ongeveer de helft van de Russische gasexport naar Europa vervangen worden door energie uit zon, wind en waterstof.

De benodigde investeringen komen mede uit het Europees Herstelfonds waarin nog 225 miljard euro aan ongebruikte leningen klaarligt. Het helpt dan wel als de benodigde vergunningen voor de aanleg van wind- en zonneparken snel (het liefst binnen een jaar) verstrekt worden. Een forse taak voor de lidstaten: een vergunning voor windmolenprojecten laat nu gemiddeld negen jaar op zich wachten, die voor een zonnepark 4,5 jaar.

Green Deal on Dope

De complete importstop van Russisch gas komend voorjaar (vier jaar eerder dan gepland) kan niet direct worden opgevangen door duurzame energie, energiebesparing en -rantsoenering. De EU koopt daarom meer dan ooit gas in bij andere leveranciers: dit jaar al 35 miljard kubieke meter extra, waarvan 21 miljard kuub vloeibaar gas (lng). Lng leidt tot meer milieulasten: het aardgas moet eerst vloeibaar worden gemaakt, dan vervoerd en vervolgens weer worden omgezet voor gebruik door bedrijven en huishoudens. Voordeel is dat de lng-installaties later gebruikt kunnen worden voor waterstof, dat wel schoon is.

De Russische invasie van Oekraïne in februari heeft de turbo op de milieuplannen van de Commissie gezet. De Green Deal uit december 2019 en de uitwerking daarvan in een tiental wetsvoorstellen, moeten met RepowerEU en het Save Gas-plan versneld worden uitgevoerd. De Green Deal on Dope, heet dat in de Brusselse wandelgangen. Maar de weerstand bij de lidstaten groeit.

De kans is klein dat de Europese energieministers volgende week dinsdag de 15 procent gasbesparing al goedkeuren. Spanje, Portugal, Italië, Griekenland en Polen vinden dit veel te ambitieus, Warschau acht 5 procent voldoende. Nederland en Duitsland willen juist meer. Veel landen verzetten zich ertegen dat de Commissie bepaalt wanneer de vrijwillige besparing wordt omgezet in verplichte rantsoenering. Een akkoord vereist een overgrote meerderheid van de lidstaten.